مسجد نصیرالملک شیراز، رنگین‌کمان نقش و رنگ در یک بنای مذهبی

مسجد نصیرالملک یا مسجد صورتی، از مساجد قدیمی شیراز است و یکی از زیباترین مساجد ایران به شمار می‌آید. این مسجد در محله‌ای به نام «گود عربان» و در نزدیکی حرم شاهچراغ قرار دارد. این بنا در اواخر قرن نوزدهم احداث شده و ساخت آن بیش از 12 سال زمان برده است.

تاریخچه مسجد نصیرالملک

ساخت این مسجد در سال 1293 هجری قمری (1876 میلادی) آغاز شد و در سال 1305 هجری قمری (1888 میلادی) به پایان رسید. دلیل نامگذاری این مسجد به «نصیرالملک» صدور دستور ساخت مسجد از سوی فردی به نام علی ملاباشی، ملقب به نصیرالملک بوده است. وی یکی از بزرگان سلسله قاجار به شمار می‌آمد. زیربنای معمار 2212 متر مربع و مساحت کل آن 2980 متر مربع است. معمار این مسجد فردی به نام محمدحسن معمار بوده است.

ویژگی‌ها و معماری مسجد نصیرالملک

مسجد نصیرالملک سرشار از زیبایی‌های چشم‌نواز است. از همان اولین برخورد، شکوه و عظمت این مسجد بیننده را به خود مشغول می‌کند و او را به حیرت وا می‌دارد. نکته قابل توجه در معماری مسجد، وجود تیرهای چوبی در برخی قسمت‌هاست. این تیرهای چوبی بنا بر تجربه هنرمندان معمار ایرانی، به عنوان ضربه‌گیر در بناهای مختلف مورد استفاده قرار می‌گرفت تا در صورت وقوع زمین‌لرزه از ریزش آن جلوگیری کند. البته این تیرها معمولا در ظاهر بنا نمایان نمی‌شوند، ولی در مسجد نصیرالملک می‌توان در برخی قسمت‌ها چنین تیرک‌هایی را مشاهده کرد.

ورودی مسجد

ورودی مسجد طاق‌نمایی بزرگ دارد که سقف آن با کاشی‌های هفت‌رنگ، زینت داده شده است. مقرنس‌کاری زیبای طاق ورودی، نخستین جلوه از زیبایی‌های مسجد است که چشم هر بیننده‌ای را به خود مشغول می‌کند. درهای ورودی مسجد، یک در دو لنگه چوبی است که بالای آن، شعری از شوریده، شاعر شیرازی نوشته شده و در آن، تاریخ شروع و پایان عملیات ساخت مسجد، آمده است.

شبستان غربی مسجد نصیرالملک

دو شبستان در غرب و شرق مسجد وجود دارد. شبستان غربی با نمایی آجری و ستون‌های سنگی با طرح‌های مارپیچ، در دو ردیف شش‌تایی، ساخته شده است. مجموع این ستون‌ها 12 عدد، به تعداد امامان شیعه است. هفت در چوبی در شبستان غربی به چشم می‌خورد که هر کدام درگاهی مجزا دارند. این شبستان در زمستان‌ها برای اقامه نماز مورد استفاده قرار می‌گرفت. ایوان جلویی این شبستان، با عرض شش متر، هشت طاق‌نما دارد و به حیاط مرتبط است. در دیواره‌های آجری و بالای طاق‌نماها، کاشی‌هایی منقش به نقوش گل و بوته و آیات قرآن، دیده می‌شود.

شبستان شرقی مسجد نصیرالملک

شباهت این شبستان با مسجد وکیل و مسجد مشیر، بسیار زیاد است. ستون‌های شبستان که امروز به عنوان موزه اوقاف مورد استفاده قرار می‌گیرد، از سنگ گندمک و به صورت یکپارچه ساخته شده است. طاق و دیواره‌های شبستان شرقی با کاشی‌هایی زیبا تزئین شده است. نقوش گل و بته، اسلیمی و آیات قرآن به خط ثلث، زینت‌بخش این کاشی‌هاست. دقت سازندگان مسجد در تزئینات به حدی است که حتی کف این شبستان را نیز با کاشی‌های فیروزه‌ای تزئین کرده‌اند. سنگ کف محراب این شبستان، از جنس مرمر است و به سبک مساجد اسلامی پایین‌تر از سطح مسجد قرار گرفته است. به خاطر آن که تابش آفتاب به این شبستان کمتر است و معمولا دمای پایین‌تری نسبت به دیگر قسمت‌های مسجد دارد، در تابستان از آن استفاده می‌کردند. در گوشه‌ای از شبستان دری ایجاد شده که به یک چاه‌ آب راه دارد. این چاه را «چاه گاو» یا «گاو رو» می‌نامند، زیرا در آن می‌توانستند با استفاده از نیروی گاو، از چاه آب بکشند. حوضچه و دالانی هم در نزدیکی چاه مشاهده می‌شود. سنگ‌نوشته‌ای در دالان شمالی این شبستان وجود دارد که روی آن بیتی شعر و نام معماران، در کنار تاریخ آغاز و پایان ساخت بنا نوشته شده است.

طاق مروارید

در مسجد دو ایوان شمالی و جنوبی ساخته شده که از نظر معماری، شبیه هم نیستند. ایوان شمالی به وضوح تزئیناتی بیش از ایوان جنوبی دارد. ایوان شمالی سه نیم‌طاق در سه طرف دارد و از سمت چهارم، با حیاط مرتبط است. از این میان، طاق میانی که به «طاق مروارید» معروف است، ارتفاع بیشتری دارد و در سمت چپ آن، تاریخ 1299 هجری قمری (1881 میلادی) به چشم می‌خورد. علاوه بر این در ایوان شمالی، چهار اتاق نیز ساخته شده است.

ثبت ملی مسجد نصیرالملک

این مسجد زیبا که به یکی از نمادهای شهر شیراز تبدیل شده، در سال 1979 میلادی (1358 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

اطلاعات

نام	مسجد نصیرالملک شیراز، رنگین‌کمان نقش و رنگ در یک بنای مذهبی
کشور	ایران
ناحیه	فارس
شهر	شیراز
نوع	تاریخی,دینی
ثبت	ملی