باغ امیر، یادگاری از دوران حضور امیرکبیر در تبریز

امیرکبیر یکی از چهره‌های مترقی و مهم قرن نوزدهم میلادی در ایران است. وی مدتی در تبریز سکونت داشت. امروز باغی با عنوان باغ امیر یا باغ امیرکبیر در تبریز وجود دارد که به افتخار وی به این نام خوانده شده است.

امیرکبیر که بود؟
میرزا محمدتقی‌خان فراهانی ملقب به امیرکبیر در سال 1807 میلادی (1185 خورشیدی) متولد شد و در 1852 میلادی (1230 خورشیدی) به قتل رسید. او در این عمر کوتاه خدماتی به ایران ارائه داد که نامش را در تاریخ این سرزمین جاودانه کرد. محمدتقی متولد فراهان بود، شهر محل تولد قائم‌مقام فراهانی که مدتی صدر اعظم ایران بود. همین قرابت موجب شد پدر محمدتقی به عنوان آشپز به خدمت قائم‌مقام درآید. وی در کودکی از آموزش‌هایی که به فرزندان رجال سیاسی ارائه می‌شد بهره‌مند شد و توانست استعداد سرشار خود را به منصه ظهور برساند. پس از آن بود که به دستگاه دیوانی راه یافت و توانست مدارج را یکی پس از دیگری طی کند تا جایی که به عنوان صدراعظم ایران انتخاب شد.
امیرکبیر در دوره حکومت محمدشاه به همراه پدرش در تبریز حضور داشت. در آن زمان ناصرالدین میرزا ولیعهد ایران بود. پس از مرگ محمدشاه در 1848 میلادی (1227 خورشیدی) امیرکبیر به همراه ناصرالدین میرزا که بعدها به عنوان ناصرالدین‌شاه شناخته شد و نیم قرن بر ایران حکومت کرد، به تهران رفت. محمدتقی‌خان که آن زمان منصب بالایی در دستگاه ولایت‌عهدی داشت، مقدمات سفر ناصرالدین میرزا به تهران را فراهم کرد. ناصرالدین‌شاه بلافاصله پس از رسیدن به تهران، میرزا تقی‌خان را به صدارت برگزید و لقب امیرکبیر را به وی اعطا کرد. امیرکبیر در مدتی حدود سه سال عهده‌دار این سمت بود و توانست با تاسیس مدرسه دارالفنون، انتشار روزنامه وقایع اتفاقیه، ساماندهی وضعیت مالیه و مقابله با رشوه‌خواری، ساماندهی پرداخت‌های حکومتی، حذف عناوین و القاب زائد، انجام اصلاحات اجتماعی، افزایش امنیت راه‌ها و ایجاد تاسیسات ارتباطی بین شهرها، سامان دادن وضعیت ارتش و نیروهای امنیه، مبارزه با بدعت‌گذاران دینی، سرکوب شورش‌های داخلی و ارتقای جایگاه ایران در مناسبات بین‌المللی به شرایط نامطلوب آن دوره ایران سر و سامان بدهد. برخی از این اقدامات مانند کاهش مزایای درباریان و جلوگیری از اعطای امتیازات خاص به کشورهای خارجی، بسیار پیشرو بود و دشمنانی برای وی به وجود آورد. از این رو به تدریج دسیسه‌چینی برای عزل وی افزایش یافت و در نهایت ناصرالدین شاه فرمان عزل و سپس قتل او را صادر کرد. امیرکبیر در حمام فین کاشان کشته شد، ولی ناصرالدین شاه سال‌ها بعد به اشتباه خود در قتل این مرد بزرگ اعتراف کرد؛ زمانی که دیگر کار از کار گذشته بود و ایران یکی از بزرگ‌ترین کارگزاران تاریخ خود را از دست داده بود.

سکونت امیرکبیر در تبریز
تبریز در دوره قاجاریه، محل سکونت ولیعهد بود. امیرکبیر در زمان حضور در تبریز، خانه‌باغی را دور از محل زندگی ولیعهد برای خود ساخت. با توجه به آن که رجال آن زمان در محدوده شهری تبریز سکونت داشتند، این خانه‌باغ به عنوان یک تفرج‌گاه کاربرد داشته و محلی برای اقامت موقت امیرکبیر بوده است. این محل در گذشته به عنوان «باغ وزیر» شناخته می‌شد. امروزه محله‌ای که خانه‌باغ در آن واقع است نیز به نام «وزیرآباد» شناخته می‌شود. زمانی که امیرکبیر این بنا را احداث کرد، در اطراف آن منزلی مسکونی وجود نداشت، ولی امروزه به خاطر گسترش حریم شهری، باغ امیر بخشی از شهر تبریز شده است. به خاطر وجود همین خانه‌باغ، خیابان منتهی به آن «امیرکبیر» نام نهاده‌ شده است. بسیاری از کاسبان محلی، به احترام امیرکبیر نام او را برای مغازه خود برگزیده‌اند تا یادآور جایگاه والای او در تاریخ ایران باشند.
این خانه پس از عزیمت امیرکبیر به تهران بلااستفاده ماند و به مرور زمان بخش‌های زیادی از آن تخریب شد. امروزه باقیمانده این خانه‌باغ به همان شکل اصیل خود مرمت شده است. البته شکل کلی باغ امیرکبیر در حال حاضر به یک پارک شباهت دارد، ولی باز هم می‌توان نشانه‌هایی از یک کوشک و باغ اصیل ایرانی را در آن دید.

ثبت ملی باغ امیرکبیر
«خانه امیرکبیر» در سال 2004 میلادی (1383 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.