مدرسه فیضیه، تاریخی و تاریخ‌ساز

«مدرسه فیضیه» یکی از مراکز آموزشی مهم در جهان اسلام و تشیع به شمار می‌آید که حیات آن با رویدادهای سیاسی ایرانِ معاصر گره خورده است. مدرسه فیضیه را می‌توان از بعد سیاسی، علمی و مذهبی مورد بررسی قرار داد، ولی این مدرسه به خاطر بنای ارزشمند و تاریخی خود نیز حائز اهمیت است و نمونه‌ای کامل از بناهایی شمرده می‌شود که با هدف آموزش دینی بنا نهاده شده‌اند.

تاریخچه مدرسه فیضیه

در میان مدارس علوم دینی ایران، مدرسه فیضیه جایگاه مهمی دارد. مدرسه فیضیه پس از آن که در نیمه نخست قرن سیزدهم هجری قمری (اوایل قرن نوزدهم میلادی) جایگزین «مدرسه آستانه» شد، ارتقا پیدا کرد. مدرسه آستانه از میانه قرن ششم هجری قمری (اواسط قرن دوازدهم میلادی) بنا نهاده شد. در دوره صفویه (قرن شانزدهم میلادی) به خاطر توجه شاهان این سلسله به مذهب تشیع، این مدرسه تجدید بنا شد... مدرسه فیضیه در طول تاریخ محلی برای تربیت طلاب علوم دینی بوده است و شخصیت‌های بزرگی در آن تربیت شده‌اند. گفته می‌شود «ملا محسن فیض کاشانی»، فقیه و عارف شیعی قرن هفدهم میلادی در این مدرسه حضور داشته است و از این رو آن را «فیضیه» نامیده‌اند.

نمایی از مدرسه فیضیه قم

«مدرسه دارالشفا» به مدرسه فیضیه متصل است و تاسیس آن به اوایل دوره قاجاریه (اوایل قرن نوزدهم میلادی) باز می‌گردد. این مدرسه را در ابتدا به عنوان «مدرسه فتحعلی‌شاه» می‌شناختند، ولی در 1307 هجری قمری (1889 میلادی) عملیاتی برای مرمت آن صورت گرفت و نام آن به «دارالشفا» تغییر کرد. بنای امروزی دارالشفا قدمت چندانی ندارد، زیرا پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل فرسودگی، تخریب و بازسازی شد. هم‌جواری مدرسه فیضیه با حرم حضرت معصومه(س) یکی از دلایلی برجستگی آن در طول تاریخ به شمار می‌آید.

قیام 15 خرداد 1342 (پنجم جون 1963) یکی از بزرگ‌ترین حوادثی است که این مکان به خود دیده است. پیش از آن نیز در فروردین (مارس) همان سال، نیروهای حکومتی به طلاب حوزه علمیه یورش برده و به ضرب و شتم آنان دست زده بودند. این حوادث را سرآغاز رویدادهایی می‌دانند که حدود 15 سال بعد (1979 میلادی) به پیروزی انقلاب اسلامی انجامید. در طول این سال‌ها مدرسه فیضیه یکی از مراکز اصلی فعالیت‌های سیاسی علیه رژیم حاکم بود. این فعالیت‌ها گاهی موجب می‌شد نظارت‌های سخت‌گیرانه‌ای بر فعالیت‌های مدرسه اعمال شود. تعطیلی اجباری مدرسه در 1975 میلادی (1354 خورشیدی) که تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی به طول انجامید، از جمله آخرین تلاش‌های حکومت پهلوی برای محدود کردن فعالیت مدرسه فیضیه بود.

ویژگی‌ها و معماری مدرسه فیضیه

بنای مدرسه به شیوه «چهار ایوانی» نهاده شده است. این شیوه در معماری ایرانی به وفور دیده می‌شود و در آن ایوانی وسیع در مرکز قرار دارد و اتاق‌هایی اطراف آن را فرا گرفته‌اند. این اتاق‌ها با ایوان به حیاط مرکزی متصلند. مدرسه فیضیه در دو طبقه ساخته شده و طبقه زیرین، 40 حجره دارد و از آن برای برگزاری دروس حوزوی استفاده می‌شود. این حجره‌ها را در عصر قاجار (قرن نوزدهم میلادی) ساخته‌اند. شماره حجره‌های طبقه بالایی نیز 40 باب است ولی ساخت آن‌ها در دوره متاخرتر و به اهتمام «آیت‌الله حائزی یزدی» صورت گرفته است. حائری یزدی را به خاطر نقشی که در گسترش حوزه فعالیت‌های علمی و آموزشی در قم داشت، «بنیان‌گذار حوزه علمیه قم» لقب داده‌اند... قدیمی‌ترین قسمت مدرسه فیضیه، ایوان جنوبی آن است که سر در «صحن عتیق» حرم حضرت فاطمه معصومه(س) نیز محسوب می‌شود. این ایوان در سال 939 هجری قمری (1532 میلادی) با کاشی‌های معرق تزئین شده است.

تصویر مدرسه فیضیه قم روی اسکناس‌های هزار ریالی ایران

ثبت ملی مدرسه فیضیه قم