دروازه تهران قزوین، مبدا مسیر عزیمت به تهران در قزوینِ قدیم

شهرهای قدیم دیواری بر گرداگرد خویش و دروازه‌هایی برای کنترل رفت و آمد داشتند تا بدین وسیله امنیت خود را برقرار کنند. اگر سری به شهرهای قدیمی بزنید، حتما اثراتی از چنین سازه‌هایی خواهید یافت. این دروازه‌ها گذشته از عملکرد ارتباطی و دفاعی، منبع درآمدی خوبی برای حاکمان شهرها به شمار می‌رفتند. زیرا ورود و خروج به شهر جز از طریق دروازه‌ها میسر نبود و حاکمان می‌توانستند با دریافت عوارض درآمد خوبی به جیب بزنند! «دروازه تهران» قزوین از جمله سازه‌های باقیمانده از شهر قدیمی قزوین است که به «دروازه تهرانِ قدیم» نیز شناخته می‌شود.

تاریخچه قزوین
قزوین شهری باستانی است که به عقیده کارشناسان در نوشته‌های باستانی با نام‌های «آرساس» یا «آرساسیا» به آن اشاره شده است. چندین تپه باستانی در اطراف قزوین کشف شده است. از این میان تپه سگزآباد معروف‌تر است و قدمت سکونت انسان در این ناحیه را به 9 هزار سال پیش می‌رساند. قزوین به دلیل قرار گرفتن در مسیر ارتباطی جنوب و شمال و شرق و غرب ایران، همواره مورد توجه بوده است. شاید یکی از دلایلی که شاه تهماسب صفوی (سلطنت  1514 تا 1576 میلادی) این شهر را پایتخت خود قرار دارد، همین مزیت جغرافیایی آن باشد. در این دوره ساخت و سازهای زیادی در شهر قزوین صورت گرفت و چهره آن دگرگون شد. پس از انتقال پایتخت حکومت صفویه به اصفهان، قزوین جایگاه خود را از دست نداد و کماکان به عنوان شهری مهم در مناطق مرکزی ایران شناخته شد. قلعه سمیران، کاروانسرای سعد السلطنه، مسجد جامع، میمون قلعه، حمام قجر، آب‌انبار سردار، کاخ چهل‌ستون و خیابان سپه که نخستین خیابان ایران خوانده می‌شود، مهم‌ترین آثار تاریخی زنجان به شمار می‌آیند.
قزوین در تابستان آب و هوایی نسبتا معتدل و در زمستان آب و هوایی سرد دارد. میزان بارش سالیانه در این شهر حدود 318 میلی‌متر است. این شهر را از جمله مناطق زلزله‌خیز ایران می‌دانند. به گواه تاریخ چندین زمین‌لرزه مهیب، قزوین را با خرابی‌ها و تلفات بسیار مواجه کرده است.

پیشینه و ویژگی‌های دروازه تهران قزوین
این بنا بازمانده‌ای از دوره قاجاریه (قرن نوزدهم) است و ساخت آن به دوره حکومت ناصرالدین شاه (1831 تا 1896 میلادی) نسبت داده می‌شود. دروازه تهران در جنوب شرقی قزوین قرار دارد و باقرخان سعدالسلطنه حاکم وقت قزوین بانی آن بوده است. شهر قدیم قزوین هشت دروازه دیگر نیز داشت که عبارت بودند از رشت، باغ‌شاه، تبریز، همدان (مغلواک)، شیخ‌آباد، امامزاده حسین (ساوالان)، خندق‌بار (کندوار) و درب کوشک. در حال حاضر به جز دو دروازه تهران و درب کوشک، دیگر دروازه‌ها از میان رفته‌اند.
فاصله نسبتا نزدیک قزوین تا تهران، موجب شده بود مسافران و تاجرانی که از شرق، شمال و شمالِ شرق ایران عازم تهران و مناطق جنوبی ایران بودند، این شهر را به عنوان مقصد میانی خود برگزینند. بنابراین دروازه تهران روزگاری رفت و آمد بسیار داشت و یکی از دروازه‌های اصلی شهر به شمار می‌رفت. این دروازه در ابتدای مسیر اصلی دسترسی به تهران بود. البته شکل ساخت دروازه تهران به گونه‌ای است که می‌توانست در مواقع لزوم به عنوان سازه‌ای دفاعی و امنیتی مورد استفاده قرار گیرد.
در زمان ساخت دروازه تهران، این بنا در لبه خارجی حصار شهر واقع شده بود و با مرکز شهر فاصله داشت، ولی امروز با گسترش فضای شهری در داخل محدوده شهری قرار گرفته است. در طول حیات دروازه، چند باری آن را مرمت کرده‌اند، از جمله در سال 1968 میلادی (1347 خورشیدی) که دیوارهای اطراف آن کاشی‌کاری شد.
دروازه تهران سه تاق یا سردر دارد که تاق میانی عریض‌تر و مرتفع‌تر است و قوسی نوک‌تیز دارد. دو سردر کناری به صورت قرینه و با قوس‌هایی نیم‌دایره‌ای بنا شده‌اند. رفت و آمد معمولا از سردر میانی صورت می‌گرفت. در طراحی این دروازه، هشت مناره در گوشه سردرها مشاهده می‌شود.

ثبت ملی دروازه تهران قزوین
این اثر که در حال حاضر در انتهای خیابان تهران قدیم شهر قزوین و در نزدیکی میدان هاشمی قرار دارد، در سال 1975 میلادی (1354 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.