مجموعه تاریخی ایزدخواست، نخستین آپارتمان جهان

شهرستان آباده در شمالی‌ترین نقطه استان فارس قرار دارد. در این شهرستان محوطه‌ای تاریخی وجود دارد که می‌توان آن را یکی از بهترین نمونه‌های به جا مانده از هنر شهرسازی ایرانی باستان به شمار آورد. مجموعه تاریخی ایزدخواست، یکی از مهم‌ترین آثار باستانی شهر چند هزار ساله آباده به شمار می‌رود و در آن قلعه، آتشگاه، کاروانسرا و سد ساخته شده است. این مجموعه تاریخی به دوره حکومت سلسله ساسانیان مربوط است.

مجموعه تاریخی ایزدخواست در شرق جاده اصفهان به شیراز قرار دارد و اگر از سمت اصفهان به شیراز بروید، نخستین اثری است که در محدوده استان فارس قابل مشاهده خواهد بود.

قلعه مجموعه تاریخی ایزدخواست

قلعه ایزدخواست به عنوان یک سازه نظامی، در مکانی ساخته شده که بر محیط اطراف خود مشرف باشد. این قلعه روی صخره‌ای قرار دارد که سه جانب آن پرتگاه است و ورود به آن تنها از ضلع جنوبی دژ ممکن است. بدین ترتیب نفوذ به آن بسیار دشوار بوده است.

شباهت چشم‌گیر قلعه مجموعه تاریخی ایزدخواست با ارگ بم بسیار قابل توجه است. ارتفاع قلعه از سطح زمین نزدیک 22 متر است و با استفاده از خشت و گل، در پنج طبقه ساخته شده است. یک شهر کوچک درون این مجموعه وجود داشته که خانه‌های ساخته‌شده در آن، به صورت پلکانی روی هم قرار گرفته‌اند، به شکلی که حیاط هر خانه، سقف خانه زیرین بوده است. مشابه این شیوه شهرسازی، امروزه در چندین نقطه از ایران دیده می‌شود. چنین الگویی از ویژگی‌های معماری ساسانی به شمار می‌رود که خصوصا در مکان‌هایی که مساحت محدودی برای خانه‌سازی وجود داشته، به کار رفته است. ایزدخواست را می‌توان به خاطر شکل طراحی خانه‌ها، نخستین تجربه آپارتمان‌نشینی در جهان به شمار آورد.

چهارتاقی درون قلعه در سال 1948 میلادی (1327 خورشیدی) و مجموعه قلعه در سال 2003 میلادی (1382 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده‌اند. قلعه ایزدخواست را با با نام‌های دیگری از جمله «قلعه سرسنگ» یا «قلعه کهنه» نیز می‌شناسند.

آتشکده مجموعه تاریخی ایزدخواست

یکی از مهم‌ترین بناهای مورد نظر شهرسازان ایزدخواست، آتشکده آن بوده است. این بنا به عنوان محل سکونت موبدان و روحانیان محسوب می‌شد. بعد از ورود اسلام به ایران، این آتشکده تغییر کاربری داد و به عنوان مسجد مورد بهره‌برداری قرار گرفت.

سد مجموعه تاریخی ایزدخواست

این سد به خاطر اهمیت تاریخی‌اش، در سال 2003 میلادی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. سد ایزدخواست در جنوب مجموعه تاریخی ایزدخواست قرار دارد و به صورت قوسی طراحی شده است. شیوه طراحی این سد را می‌توان در میان سدها و بندهایی که در دوران باستان در ایران طراحی شده، بی‌نظیر دانست. با توجه به امکانات محاسباتی و مهندسی آن دوره، طراحی و اجرای یک سد به شیوه قوسی به مهارتی بالا نیاز داشته است.

سد ایزدخواست با 42 متر طول و 15 متر ارتفاع، با هدف مهار سیلاب‌های فصلی و تامین آب مورد نیاز ساکنان شهر ساخته شده بود.

ماده اصلی ساخت سد، سنگ آهک است و نمای ظاهری آن با سنگ و ساروج پوشانده شده است. پس از گذشت بیش از دو هزار سال از ساخت سد، بخش‌هایی از پل تخریب شده و تنها دو بخش غربی و شرقی آن باقی مانده است. قسمت میانی پل که دریچه، پلکان مارپیچ و محل سرریز در آن قرار داشته، از جمله بخش‌های تخریب‌شده آن محسوب می‌شود.

کاروانسرای ایزدخواست

قدمت کاروانسرای ایزدخواست نسبت به دیگر اجزای این مجموعه جدیدتر است. این کاروانسرا در قرن هفدهم میلادی، به دستور شاه عباس صفوی ساخته شده است. استحکام این سازه بسیار زیاد است و ایوان، سرسرا و تالاری زیبا، اجزای مختلف آن را تشکیل داده‌اند.

این کاروانسرا چهار هزار متر مربع مساحت دارد و 20 اتاق در آن دیده می‌شود. هر کدام از این اتاق‌ها 6 متر مساحت دارند و محل اسکان مسافران بوده‌اند. معمولا کاروان‌هایی که بین اصفهان و شیراز تردد می‌کردند، در این کاروانسرا به استراحت می‌پرداختند. این کاروانسرا در سال 1975 میلادی (1354 خورشیدی) به عنوان اثر ملی در فهرست میراث فرهنگی ایران ثبت شده است.

اطلاعات

نام	مجموعه تاریخی ایزدخواست، نخستین آپارتمان جهان
کشور	ایران
ناحیه	فارس
شهر	آباده
نوع	تاریخی
ثبت	ملی