همه چیز درباره تخت جمشید، از معماری تا تاریخ باشکوه آن

تخت جمشید یکی از مهم‌ترین و معروف‌ترین بناهای باستانی جهان است و بازدید از آن می‌تواند نقطه عطفی در زندگی همه گردشگران باشد. تخت جمشید حدود 75 کیلومتر با شیراز فاصله دارد و به عنوان یکی از مراکز اصلی استقرار شاهان هخامنشی (550 تا 330 پیش از میلاد) به شمار می‌رود.

تاریخچه و کارکرد تخت جمشید

این بنا در حدود سال 518 قبل از میلاد، به دستور داریوش کبیر تاسیس شد. داریوش دستور داد مجموعه کاخی پای کوهی به نام کوه مهر (میترا) به وجود آید. این بنا بعد از داریوش، توسط خشایارشا و اردشیر یکم گسترش داده شد و مساحتی برابر با 125 هزار متر مربع پیدا کرد. در این مجموعه، کاخ‌های مسکونی، بناهای دفاعی و ساختمان‌هایی به عنوان خزانه‌داری وجود داشت.

برخی باستان‌شناسان تخت جمشید را بنایی با کارکرد مناسبتی به شمار می‌آورند و دلیل اصلی آن را گرامی‌داشت نوروز، سال نو ایرانی می‌دانند. به عقیده برخی دیگر، تخت جمشید به عنوان مرکزی سیاسی، اقتصادی و اداری تاسیس شد و با هدف به رخ کشیدن قدرت امپراتوری تا این حد گسترش یافت.

معماری هخامنشی در تخت جمشید

برای ساخت این مجموعه، بهترین مصالح از سراسر امپراتوری گرد آمده است. احتمال می‌رود تمام گروه‌های قومی که ذیل قلمرو امپراتور بودند، به نشانه دوستی با پادشاه، بهترین مصالح و گزیده صنایع و مهارت‌های خود را برای ساخت تخت جمشید عرضه کرده باشند.

نخستین دروازه‌های ورودی این مکان، در جنوب آن قرار داشت و مراجعه‌کنندگان برای دسترسی به کاخ، باید از راه‌پله‌ای عبور می‌کردند. در سمت راست این دروازه چهار کتیبه به خط میخی و با نام داریوش کبیر، روی سنگ‌هایی بسیار بزرگ به چشم می‌خورد که دو کتیبه به خط فارسی قدیم، یکی به زبان عیلامی و یکی به زبان بابلی نوشته شده است. در این کتیبه‌ها اطلاعاتی درباره ماهیت و کاربرد تخت جمشید، افرادی که در ساخت آن نقش داشته‌اند و باورها و تفکرات داریوش، قابل مشاهده است.

امروزه ورود بازدیدکنندگان از ورودی دیگری که در زمان خشایارشا ساخته شده، انجام می‌شود. این پلکان در جهت غربی بنا قرار دارد که با حدود 100 پله، به صفه اصلی تخت جمشید و دروازه‌ای بزرگ ختم می‌شود.

در مجموعه تخت جمشید، قسمت‌های مختلفی وجود دارد.

دروازه ملل

در این قسمت، سالنی با چهار ستون و به شکل مربع ساخته شده که سه در ورودی سنگی داشته است. دو گاو بالدار بسیار بزرگ روی ورودی شرقی و ورودی غربی نصب شده است. بالای ورودی‌ها شش قطعه کتیبه به خط میخی قرار گرفته است. در شرقی به سالن صد ستون و در جنوبی بنا به آپادانا، ساختمان اداری داریوش بزرگ باز می‌شود. این دروازه را خشایارشا ساخت تا نمایندگان کشورهای مختلف از آن به تخت جمشید وارد شوند.

آپادانا

این ساختمان به عنوان کاخ بار عام داریوش نیز شناخته می‌شود. در میان ساختمان‌های تخت جمشید، آپادانا از همه بزرگ‌تر است. در ورودی آن راه‌پله‌هایی روبروی هم ساخته‌ شده که با کتیبه‌های پیرامون خود، شکوهی وصف‌ناشدنی دارد. از 72 ستون این بنا، امروز فقط 13 ستون باقی مانده است و از سقف بالای ستون‌ها هم اثری دیده نمی‌شود.

تچر

این بخش، به عنوان کاخ اختصاصی داریوش شناخته می‌شود و قدیمی‌ترین قسمت تخت جمشید به شمار می‌رود. در کتیبه‌های این بخش، خط‌های میخی از دوره هخامنشی، پهلوی از دوره ساسانیان و پارسی امروزی از دوره قاجار به کار رفته است.

حرمسرای خشایارشا

این سازه در غرب خزانه‌داری قرار گرفته و در آن بزرگ‌ترین تخته‌سنگ یک‌تکه تخت جمشید، قابل مشاهده است. برای ساخت این بنا زیرسازی صورت نگرفته و تمام آن روی یک سنگ بستر طبیعی ساخته شده است که از دانش معماران هخامنشی درباره جنس بستر زمین حکایت دارد. این ساختمان امروز به عنوان موزه تخت جمشید و مرکز اداری تحقیق درباره این مجموعه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تریپیلون (کاخ مرکزی)

این ساختمان کوچک در مرکز محوطه تخت جمشید قرار دارد و به احتمال زیاد خشایارشا یا اردشیر یکم آن را بنا کرده‌اند. تزئینات این کاخ بسیار زیاد است. در داخل آن، دیوارها کاملا حکاکی شده و سه در ورودی و دو راهرو و راه‌پله برای ارتباط آن با سایر کاخ‌ها احداث شده است. این شکل معماری نشان می‌دهد این کاخ برای دیدارهای مهم کاربرد داشته است.

هدیش

این قسمت کاخ و اقامتگاه موقت خشایارشا بوده که مساحتی دو برابر تچر دارد. دو راه‌پله در جهات مخالف با نقش‌برجسته‌هایی زیبا، راه ورود به این کاخ بوده است.

خزانه‌داری

از جمله سازه‌هایی است که در زمان داریوش ساخته شده و خشایارشا آن را مانند یک دژ گسترش داده است. وجود یک دیوار خشتی ضخیم برای محافظت از این بنا، اهمیت آن را نشان می‌دهد. تنها یک ورودی، از گوشه شمال شرقی بنا به آن وجود دارد تا راه دسترسی به ثروت هنگفتی که در آن جا گرفته بود، محدود شود.

سالن صد ستون

از نظر بزرگی، این سالن دومین کاخ مجموعه تخت جمشید است که برای حضور مردم مورد استفاده قرار می‌گرفت. محل قرارگیری این سالن در بخش شمالی خزانه‌داری و بخش شرقی آپاداناست. 10 ردیف ستون 10 تایی در این بنا وظیفه نگهداری وزن سقف را بر عهده داشته‌اند، از این رو این سالن را «صد ستون» می‌نامند.

تپه سلطنتی

گورهای سنگی اردشیر سوم، اردشیر دوم و داریوش سوم نیز در تخت جمشید قرار دارد. این گورها با سنگ‌نگاره‌هایی تزئین شده‌اند و به تخت جمشید، مشرف هستند.

کشفیات باستان‌شناسی تخت جمشید

با وجود آن که تاکنون چندین عملیات اکتشافی در محوطه تخت جمشید انجام شده، هنوز هم واقعیت‌های بسیاری در دل آن نهفته است. در این سال‌ها، بیش از 30 هزار لوح گلی در تخت جمشید کشف شده که اکثر آن‌ها به زبان عیلامی نوشته شده است و اطلاعات ارزشمندی درباره عملکرد هخامنشیان در خود دارد. در این الواح شیوه کار و حقوق کارگران به ثبت رسیده که نشان می‌دهد هخامنشیان از کار اجباری برای ساخت تخت جمشید استفاده نکرده‌اند، بلکه همه کارگران دستمزد می‌گرفتند و تحت پوشش نوعی بیمه کاری بوده‌اند.

یکی دیگر از کشفیات مهم در تخت جمشید، سامانه پیچیده دفع آب با استفاده از کانال‌های زیرزمینی به طول حدود دو کیلومتر بود که در برخی قسمت‌ها، عمق آن به پنج تا شش متر هم می‌رسید. فاضلاب و آب باران با این سامانه به گوشه جنوب شرقی مجموعه می‌رفت و وارد سیستم زه‌کشی می‌شد. چاهی بزرگ در پای کوه حفر شده بود که عملکردی مانند سیفون داشت و کانال‌ها را تمیز می‌کرد.

ثبت ملی و جهانی تخت جمشید

تخت جمشید یکی از نخستین آثار ایران بود که در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید. ثبت این اثر در یونسکو به اجلاس سوم آن در سال 1979 میلادی (1358 خورشیدی) باز می‌گردد. این اثر در سال 1931 میلادی (1310 خورشیدی) در فهرست میراث ملی ایران ثبت شده بود.

اطلاعات

نام	همه چیز درباره تخت جمشید، از معماری تا تاریخ باشکوه آن
کشور	ایران
ناحیه	فارس
شهر	مرودشت
نوع	تاریخی
ثبت	یونسکو,ملی