مسجد جامع شهرکرد، نماد هویت شهر

مساجد در طول تاریخ علاوه بر این که محلی برای انجام فرائض و برگزاری مراسم‌های دینی بود، جایی برای آموزش علوم دینی محسوب می‌شد و در مواقع بحرانی، در اطلاع‌رسانی رویدادها و بسیج عمومی مردم نقش داشت. در شهرهای اسلامی معمولا یک یا چند مسجد را به عنوان «مسجد جامع» می‌شناسند. مساجد جامع معمولا در مناطق میانی شهرها و محل‌هایی که دسترسی به آن آسان است قرار دارد. این مساجد به خاطر نقشِ محوری خود، بزرگ‌تر از دیگر مساجد هستند تا بتوانند شمار بیشتری از نمازگزاران را در خود جای دهند. در دوران حاضر، بیشتر مساجد جامع علاوه بر ارزش معنوی و فرهنگی، از نظر تاریخی نیز اهمیت دارند. این مساجد را می‌توان نمادی از هویت فرهنگی شهر و عاملی برای حفظ اصالت آن دانست. این توضیحات تا حدی جایگاه و اهمیت «مسجد جامع شهرکرد» را مشخص می‌کند، مسجدی که در قرن نوزدهم میلادی و همزمان با حکومت قاجاریه ساخته شده است و از بسیاری جهات، بی‌نظیر و بی‌همتا به شمار می‌آید.

تاریخچه و ویژگی‌های مسجد جامع شهرکرد

مسجد جامع شهرکرد یا «مسجد خان» در بافت قدیم مناطق مرکزی شهر و در خیابان ملت و کوچه‌ای به نام «مشرف» واقع شده است. مسجد را فردی به نام «حاج محمدرضاخان ستوده» تاسیس کرد. وی از خوانین «خاندان ریاحی»بود و به همین دلیل، این مسجد به نام «خان» نیز شهرت یافت. تاریخ ساخت بنا به بیش از 170 سال پیش باز می‌گردد. به گواه کتیبه‌ای که بر دیوار شرقی مسجد نصب شده، این بنا در سال 1270 هجری قمری (1853 میلادی) ساخته شده است.

معماری مسجد جامع شهرکرد

این مسجد نه تنها از نظر وسعت، بلکه از نظر تزئینات و زیبایی در میان مساجد استان بی‌نظیر است. کارشناسان  مسجد حکیم اصفهان را از نظر معماری، سبک ساخت و تزئینات، نزدیک‌ترین بنا به مسجد جامع شهرکرد می‌دانند. قدمت مسجد حکیم به دوره صفویه (قرن شانزدهم میلادی) باز می‌گردد. مسجد جامع شهرکرد با مساحتی حدود 2500 متر مربع، به سبک چهار ایوانی ساخته شده و دو شبستان تابستانی و زمستانی دارد. شبستان زمستانی به صورت ستون‌دار ساخته شده و در آن هشت ستون سنگی به ارتفاع 160 سانتی‌متر و به شکل مربعی به اضلاع 40 سانتی‌متر دیده می‌شود. چهار زاویه این ستون‌ها تراش خورده و سرستون‌ها و پایه‌ستون‌هایی برای آن به وجود آمده است. شبستان زمستانه را در بخش غربی و نزدیک یک متر پایین‌تر از سطح مسجد ساخته‌اند. شبستان تابستانی یک گنبد مرکزی دارد. این شبستان در بخش جنوبی بنا واقع است تا در تابستان آفتاب کمتری به آن بتابد و خنک‌تر بماند.

بخشی از تزئینات بیرونی مسجد جامع شهرکرد

عمده مصالح به‌کاررفته برای ساخت مسجد آجر است و کاشی در تزئینات آن به وفور به چشم می‌خورد. کاشی‌ها دارای زمینه‌ای فیروزه‌ای و لاجوردی است و نقوش اسلیمی در آن وجود دارد. چنین نقوشی در بیشتر بناهای دوره قاجار (قرن نوزدهم میلادی) مورد استفاده قرار می‌گرفت. در کنار کاشی‌کاری، طاق‌نماها، حوض میانه حیاط، آجرکاری و درهای چوبی قدیمی با گره‌چینی و منبت‌کاری فراوان، زیبایی بنا را دو چندان کرده‌اند. صحن بزرگ مستطیلی‌شکل مسجد حدود 700 متر مربع وسعت دارد. حوض سنگی بنا در بخش شمالی صحن واقع شده است. این حوض نسبت به بنای مسجد متاخرتر است. حوض را در سال 1956 میلادی (1335 خورشیدی) ساخته‌اند. در دهه 1970 میلادی (1350 خورشیدی) بخش‌های دیگری به این صحن افزوده شد. در این دوره عملیاتی برای مرمت بنا نیز صورت گرفت. مسجد سه ورودی اصلی دارد که در شمال، شرق و غرب واقع شده‌اند. ورودی‌ها با طاق جناغی و نیم‌گنبد، زیبایی چشم‌نوازی پیدا کرده‌اند. در طاق‌های بنا ستون‌های چوبی افقی تعبیه شده است تا به پایداری آن کمک کند. صحن مسجد در حال حاضر سنگ‌فرش است و در دو طرف آن رواق‌هایی قرار دارد: رواق‌های غربی در جلوی شبستان زمستانی و رواق‌های شرقی در دو طرف ورودی اصلی. همچنین در دو طرف ایوان‌های شمالی و جنوبی نیز رواق‌هایی ساخته‌اند.

ثبت ملی مسجد جامع شهرکرد