آرامگاه داریوش اول و کتیبه‌های 2500 ساله آن

در دل کوهی به نام «حسین‌کوه»، در محوطه‌ای تاریخی که نقش رستم نامیده می‌شود، چهار مقبره سنگی برای خشایارشا (سلطنت از 485 تا 465 پیش از میلاد)، داریوش اول (سلطنت از 522 تا 486 پیش از میلاد) ، اردشیر اول (سلطنت از 465 تا 424 پیش از میلاد) و داریوش دوم (423 تا 404 پیش از میلاد) کنده شده است. این چهار مقبره تقریبا با یکدیگر یکسان هستند، ولی مقبره داریوش اول نسبت به سه مقبره دیگر اهمیت بیشتری دارد، زیرا کتیبه‌های زیادی به خط میخی در آن به چشم می‌خورد.

ریشه ایجاد مقبره‌های سنگی

به نظر می‌رسد در حکومت هخامنشی سنت دفن مردگان در مقبره‌های سنگی، از مادها گرفته شده باشد. مقبره‌های مربوط به دوره مادها (678 تا 549 پیش از میلاد) که در غرب ایران وجود دارد، چنین ادعایی را ثابت می‌کند. با این حال شکل اجرای مقبره‌های هخامنشی در نقش رستم، نمای بیرونی و ویژگی‌های داخلی آرامگاه، کاملا جدید است.

آرامگاه داریوش اول

بلندی این مقبره از سطح زمین، 26 متر است. در طول قرن‌ها حدود پنج متر خاک در پای صخره‌ها جمع شده است. در گذشته ارتفاع مقبره به 38 متر می‌رسید و هیبت و صلابت آن بسیار بیشتر از امروز بود. مانند سه مقبره دیگر، مقبره داریوش نیز به شکل یک چلیپا با ارتفاع 22 متر و بازوانی که حدود 11 متر طول دارد، ساخته شده است. برای آن که صعود به مقبره داریوش دشوارتر باشد، تکه پایینی این چلیپا به طور کامل صیقل خورده است. در تصویر حک شده بر بالای ورودی مقبره مردی میانسال در برابر آتشدان ایستاده و مشغول مناجات است. این مرد که پیکر او 2.7 متر بلندی دارد، به احتمال زیاد خود داریوش است. به گواه تاریخ، داریوش یکم پس از مرگ در 486 پیش از میلاد، در این آرامگاه مدفون شد. به نظر می‌رسد داریوش ساخت آرامگاه خود را هم زمان با ساخت کاخ آپادانای شوش و تخت جمشید شروع کرده و این آرامگاه، چندین سال پیش از مرگ وی مهیا شده است.

درون مقبره داریوش 9 گور وجود دارد که نشان می‌دهد علاوه بر او، گورهایی برای نزدیکانش نیز فراهم آمده است. این طور گفته‌اند که پدر و مادر داریوش در بازدید از آرامگاه وی کشته شده‌اند. به عقیده برخی کارشناسان، در ابتدا تنها یک قبر برای داریوش ایجاد شده بود، ولی با مرگ پدر و مادر او دو قبر و با مرگ همسر و فرزندانش یا پیش‌بینی مرگ آنان، شش قبر دیگر به مقبره اضافه شد.

در ایجاد نقش‌های روی آرامگاه داریوش، از رنگ استفاده شده بود و بقایای رنگ آبی روی سر ستون‌های آرامگاه و برخی حرف‌های عیلامی و پارسی سنگ‌نبشته بالایی، توسط باستان‌شناسان تشخیص داده شده است. همچنین بقایایی از رنگ‌های قهوه‌ای، قرمز و سبز نیز مشاهده شده است.

ایجاد گورهایی در دل سنگ، بعدها در حکومت‌های مختلف تقلید شد.

سنگ‌نگاره‌های پایین آرامگاه داریوش اول

درست در زیر آرامگاه داریوش اول، دو سنگ‌نگاره بزرگ وجود دارد که قدمت آن به دوره ساسانی بر می‌گردد. هر دو سنگ‌نگاره حکایتگر پیروزی شهریارانی است که سوار بر اسب هستند و دشمن خود را نگون‌سار کرده‌اند. نقش پایینی احتمالا و نقش بالایی قطعا به بهرام دوم ساسانی (سلطنت 274 تا 293 میلادی) تعلق دارد.

سنگ‌نبشته‌های آرامگاه داریوش اول

در بخش بیرونی آرامگاه دو سنگ‌نبشته به زبان‌های فارسی باستان، عیلامی و اکدی وجود دارد که متن آن شبیه وصیت‌نامه و اندرزنامه است.

کتیبه‌های موجود در مقبره داریوش کبیر، نقش مهمی در تشریح اوضاع سیاسی، مذهبی و اجتماعی آن دوران ایفا می‌کند. نقش داریوش کبیر در ایجاد کتیبه‌هایی که اوضاع تاریخی و اجتماعی زمان وی در آن شرح داده می‌شد، بسیار ستودنی است. با این کتیبه‌ها اطلاعات زیادی درباره تخت جمشید، هخامنشیان و زندگی مردمان در آن دوران در اختیار ما قرار گرفته است.

نخستین کتیبه داریوش در قسمت بالایی مقبره نقش بسته است و دومین کتیبه در کنار درگاه ورودی آرامگاه ایجاد شده است. محتوای هر دو نوشته زبانی شاعرانه دارند و تجلی شخصیت و نبوغ داریوش اول به شمار می‌روند. وی در نوشته اول با زبانی همگانی سخن گفته و در کتیبه دوم، به ذکر موضوعاتی درباره خود پرداخته است.

سومین سنگ‌نبشته در زیر متن عیلامی قرار دارد و به خط آرامی نوشته شده است، اما چیز زیادی از آن باقی نمانده است. با این حال باستان‌شناسان با توجه به بخش ناچیزی که از آن قابل خواندن است، به این نتیجه رسیده‌اند که این کتیبه احتمالا حدود 200 سال بعد از ساخت مقبره، بین سال‌های 312 تا 305 پیش از میلاد نوشته شده باشد.

ثبت ملی مقبره داریوش اول

در سال 1931 میلادی (1310 خورشیدی) آرامگاه داریوش اول با شماره 21 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

اطلاعات

نام	آرامگاه داریوش اول و کتیبه‌های 2500 ساله آن
کشور	ایران
ناحیه	فارس
شهر	مرودشت
نوع	تاریخی
ثبت	ملی