میدان مشق، از محل تمرین تیراندازی تا پیاده‌راهی برای گردشگران

پس از برگزیده شدن تهران در زمان سلسله قاجار به پایتختی ایران (سال‌های پایانی قرن هجدهم میلادی)، روند تحول آن سرعت گرفت. به تدریج در زمان قاجار و پهلوی، بناهای مختلفی در تهران ساخته شد و زمین‌ها یکی پس از دیگری تغییر کاربری دادند. تهران، امروز یک ابرشهر است، ولی هنوز در دل آن بناهایی از زمان‌هایی که هنوز تا این اندازه بزرگ نشده بود، بر جا مانده است. میدان مشق یکی از مجموعه‌هایی است که در دل پایتخت امروز ایران قرار دارد و اصالت و هویت کهن خود را حفظ کرده است.

میدان مشق کجاست؟

در حال حاضر موقعیت قرارگیری میدان مشق در میانه شهر تهران است. این میدان از غرب به خیابان سی‌ام تیر، از جنوب به خیابان امام خمینی، از شرق به خیابان فردوسی و از شمال به خیابان شهید سخایی محدود می‌شود. موقعیت میدان مشق، دسترسی به آن را از طریق سامانه‌های مختلف حمل و نقل شهری ممکن کرده است. شاید بهترین راه دسترسی به میدان مشق، استفاده از مترو و پیاده شدن در ایستگاه امام خمینی یا حسن‌آباد باشد.

اهمیت تاریخی میدان مشق چیست؟

میدان مشق در هر دو حکومت قاجار و پهلوی، اهمیتی ویژه‌ داشته است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1979 برخی ساختمان‌های آن تغییر کاربری داده و برخی ساختمان‌های جدید به محوطه میدان اضافه شده است.

سر در ورودی میدان مشق دارای ارزش تاریخی است و بناهای تاریخی آن، به عنوان یکی از جاذبه‌های تاریخی تهران به شمار می‌آیند. مانند بسیاری از بناهای دوره قاجار، این میدان هم تلفیقی از هنر معماری ایرانی و اروپایی به شمار می‌رود.

عکسی قدیمی از دروازه میدان مشق

بر خلاف سایر میدان‌ها، این میدان به شکل مربع ساخته شده و پنج هکتار مساحت داشته است. میدان مشق در زمان فتحعلی‌شاه، دومین شاه دودمان قاجار (سلطنت از 1797 تا 1834 میلادی) تاسیس شد. هدف از ایجاد چنین میدان بزرگی، تمرین و رژه نظامی بود. بعدها سر دری در زمان ناصرالدین شاه (سلطنت از 1848 تا 1896 میلادی) برای میدان ساخته شد. تا سال 1925 و سلطنت رضا شاه، این سر در وجود داشت ولی رضا شاه سر در و نام آن را تغییر داد. در حال حاضر همان سر دری که رضا شاه در ورودی میدان قرار داده، در آن جا وجود دارد.

ساختمان وزارت امور خارجه در میدان مشق

ساختمان‌ها و مراکز مهمی مانند وزارت امور خارجه، دانشگاه هنر (قبلا به عنوان ساختمان قزاق‌خانه شناخته می‌شد)، کاخ شهربانی، شرکت ملی نفت، تالار آیینه، باشگاه افسران، موزه پست، اداره کل صناعت و صنایع قدیمیه، موزه ایران باستان، موزه علم و فناوری، کمیته مشترک ضد خرابکاری و موزه و کتابخانه ملک در میدان مشق قرار دارد. دسترسی به این ساختمان‌ها تنها از طریق پیاده‌روی از مسیر پیاده‌راه ملل، یکی از پیاده‌راه‌های شهری تهران امکان‌پذیر است. در صورتی که قصد دارید از میدان مشق و ساختمان‌های آن بازدید کنید، توجه داشته باشید که برخی از این ساختمان‌ها کاربری‌های خاصی دارند که ورود عموم به آن آزاد نیست.

ساختمان‌های اطراف میدان مشق

میدان مشق در گذر تاریخ

میدان مشق در طول بیش از 200 سال عمر خود، رویدادهای متفاوتی را از سر گذرانده است. در برهه‌ای این میدان برای اعدام برخی چهره‌ها همچون شیخ فضل‌الله نوری (یکی از مبارزان زمان انقلاب مشروطه) و میرزا رضا کرمانی (قاتل ناصرالدین‌شاه) به کار رفته است. در زمان انقلاب مشروطه (1905 و 1906 میلادی) این میدان محل تجمع و اعتراض مشروطه‌خواهان بوده و پس از مشروطه به محلی برای برگزاری جشن‌ها و اعیاد تبدیل شده است.

میدان مشق محل برگزاری نخستین مسابقات ورزشی کشور بوده است. از آن جا که رضا شاه به این میدان علاقه زیادی داشت، در فاصله سال‌های 1928 تا 1933 دستور داد بخش غربی میدان را گل‌کاری کنند. او نام میدان را به «باغ ملی» تغییر داد.

قزاق‌خانه اولین ساختمان میدان مشق

اولین ساختمانی که در این میدان تاسیس شده، قزاق‌خانه بوده که محلی برای تجمع و استراحت سربازان به شمار می‌رفت. در زمان ساخت قزاق‌خانه، تزئینات و نقاشی‌های زیبایی برای آن استفاده شده است. با این حال به مرور زمان و به دلیل بی‌توجهی، بخش زیادی از تزئینات این بنا و سایر بناهای میدان مشق، از بین رفته است.

سر در باغ ملی

این سر در در سال 1922 ساخته شده است. در زمان ساخت سر در، دو اتاقک در دو طرف آن بنا شده تا نگهبانان در آن حضور یابند، اما بعدا برای اضافه شدن بناهای جدید، این دو اتاقک تخریب شده است. باغی که رضا شاه دستور ساخت آن را داده بود، به مرور بر اثر ساخت بناهای مختلف تخریب شد، ولی هنوز سر دری که از سوی وی قرار داده شده بود، پا بر جاست.

ساختمان شهربانی

این ساختمان در بین سال‌های 1933 تا 1939 ساخته شده است. سازنده بنا قلیچ باقلیان یا مهندس علی‌خان (در این مورد ابهام وجود دارد) بوده است. معمار و طراح میدان نیز فردی به نام «گابریل گورکیان» بوده که احتمالا در فرایند ساخت، طرح اولیه وی تغییر داده شده است.

سبک معماری این بنا، سبک ملی یا سبک نوهخامنشی خوانده شده است. در این بنا المان‌هایی از معماری هخامنشی و معماری نئوکلاسیک دیده می‌شود. در حال حاضر این ساختمان در فهرست آثار ملی ایران آمده است و به وزارت امور خارجه تعلق دارد.

تالار آیینه

ساختمان زیبای تالار آیینه که امروز در اختیار وزارت خارجه است و از آن برای پذیرایی از مهمانان ویژه وزارت استفاده می‌شود، به وسیله معماری به نام «گابریل گورکیان» ساخته شده است. آیینه‌کاری‌ها و تزئینات این بنا بسیار چشم‌نواز است و به همین خاطر، نام «تالار آیینه» برای آن برگزیده شده است.

ثبت ملی میدان مشق تهران

این اثر در چهارم اکتبر 1998 میلادی (12 مهرماه 1377 خورشیدی) با شماره 2140 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

اطلاعات

نام	میدان مشق، از محل تمرین تیراندازی تا پیاده‌راهی برای گردشگران
کشور	ایران
ناحیه	تهران
شهر	تهران
نوع	تاریخی
ثبت	ملی