نقش شاپور داراب، روایتی از اسارت امپراتور روم به دست ایرانیان

یکی از مهم‌ترین رویدادهای سده‌های اولیه میلادی در ایران، جنگ‌های ایران و روم است. در این مدت جنگ‌هایی بین این دو ابرقدرت آن دوران به وقوع پیوست و فتوحاتی برای هر دو طرف شکل گرفت. پیروزی ایران بر روم و به اسارت گرفته شدن والرین، امپراتور روم، یکی از مهم‌ترین رویدادهایی است که در این کشمکش‌ها رخ داد. بر اساس همین رویداد، نقش‌برجسته شاپور به وجود آمد، نقش‌برجسته‌ای که امروز در نزدیکی شهر داراب در استان فارس قرار دارد. این اثر 9.1 در 5.4 متر اندازه دارد.

جنگ‌های ایران و روم

ایران و روم در بین سال‌های 54 پیش از میلاد تا 628 میلادی، در طول حدود هفت قرن، بارها در مقابل هم صف‌آرایی کردند. نخستین رویارویی دو امپراتوری با عبور کراسوس از رود فرات در سال 53 پیش از میلاد آغاز شد. در این درگیری‌ها نه تنها حکومت‌های ایران و روم، بلکه حکومت‌های دست‌نشانده آن‌ها هم در مقابل هم ایستادند و نبردهای ریز و درشتی را به وجود آوردند.

یکی از نکات جالب درباره این جنگ‌ها، ثابت ماندن مرزهای دو امپراتوری در بیشتر مدت درگیری آن‌ها بود. دو امپراتور با این مقابله‌ها در زمان ظهور اسلام به قدری ضعیف شده بودند که موجبات تسلیم نظامی ایران در برابر مسلمانان فراهم شد.

نبرد والرین با شاپور ساسانی

یکی از مهم‌ترین نبردهای روم و ایران، جنگ والرین با شاپور یکم، شاه ساسانی بود که در سال 260 میلادی رخ داد. در این جنگ شاه ساسانی موفق شد والرین را به همراه سناتورها و سربازان وی اسیر کند. به افتخار همین پیروزی، نقش‌برجسته‌ای به دستور او به وجود آمد تا داستان این پیروزی بزرگ را روایت کند.

شاپور به قدری از این پیروزی مشعوف شد که در چندین کتیبه نیز به آن اشاره کرد، از جمله در کتیبه کعبه زرتشت که شاپور ادعا کرده اسارت والرین و سربازان او، به دست خود وی اتفاق افتاده است. روایت‌هایی دیگر نیز از منابع رومی وجود دارد که مدعی است والرین به دلیل شورش سربازان رومی اسیر شده یا در هنگام مذاکره برای پرداخت غرامت سنگین در ازای قرارداد صلح، به اسارت درآمده است.

گفته می‌شود پل قدیم یا دژپل در شهر دزفول، با استفاده از نیروی کار والرین و اسرای رومی ساخته شده است. این پل مهم‌ترین اثر تاریخی دزفول است که دو منطقه شرقی و غربی آن را به هم وصل می‌کند. پل قدیم دزفول مدت‌ها منطقه جندی‌شاپور و سرزمین بین‌النهرین را به هم مرتبط کرده بود و نقش مهمی در ارتباطات بین منطقه‌ای ایفا می‌کرد.

روایت نقش شاپور داراب از پیروزی بر روم

نقش‌برجسته شاپور بی‌درنگ پس از پیروزی وی بر والرین به وجود آمده است. شاپور در زمان دستیابی به این پیروزی، حدود 63 سال سن داشت.

این نقش‌برجسته شاپور را سوار بر اسب نشان می‌دهد. امپراتوران و فرماندهان رومی نیز در مقابل او ترسیم شده‌اند. شاپور در این سنگ‌نگاره، تاجی را که در دیگر سنگ‌نگاره‌ها نشان داده شده، بر سر ندارد و به جای آن از تاجی شبیه تاج پدرش، اردشیر یکم استفاده کرده است.

زیر پای اسب شاپور یکی از امپراتوران روم به نام گوردیان سوم به زمین افتاده است. وی در کرانه فرات کشته شد.

در سمت چپ شاپور، فیلیپ عرب قرار دارد که پس از مرگ گوردیان، نیم‌میلیون دینار پرداخت کرد و صلح را از شاپور خرید! فیلیپ عرب در میان سال‌های 244 تا 249 میلادی امپراتور روم بود و در سال 244 میلادی با ایران پیمان صلح امضا کرد.

سومین امپراتوری که در این سنگ‌نگاره مشخص شده، والرین است که در 260 میلادی در نبرد ادسا، به دست شاپور اسیر شد.

تفسیر نقش شاپور داراب

مورخان درباره این نقش‌برجسته مباحث بسیاری را مطرح کرده‌اند. در گزارش‌های مربوط به اوایل قرن نوزدهم، مورخان این نقش‌برجسته را به پیروزی شاپور یکم تفسیر کرده‌اند. این نظریه در بین مورخان جدیدتر هم پذیرفته شده، با این حال یک احتمال ضعیف نیز این نقش‌برجسته را به پیروزی اردشیر اول بر رومیان نسبت داده است.

نقش شاپور داراب در کجا قرار دارد؟

این نقش‌برجسته در چهار کیلومتری جنوب داراب، در دامنه کوه پهنا قرار دارد.

ثبت ملی نقش شاپور داراب

این اثر تاریخی در سال 1937 میلادی (1315 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

اطلاعات

نام	نقش شاپور داراب، روایتی از اسارت امپراتور روم به دست ایرانیان
کشور	ایران
ناحیه	فارس
شهر	داراب
نوع	تاریخی
ثبت	ملی