آرامگاه کوروش، بازمانده‌ای از شهری باستانی

کوروش نخستین پادشاه سلسله هخامنشیان (550 پیش از میلاد تا 330 پیش از میلاد) است. اجداد او برای مدتی طولانی در جنوب و مرکز ایران حکومت‌های مستقلی داشتند که گاهی حاکمان آن، از سوی مادها عزل و نصب می‌شدند.
آغاز سلطنت کوروش و تاسیس پاسارگاد

پیش از به سلطنت رسیدن کوروش و آغاز حکومت هخامنشیان، مادها بر ایران حکومت می‌کردند. آخرین پادشاه این سلسله، اشتوویگو یا آستیاگ رفتار نامناسبی داشت و به سرکوب مردم مشغول بود. کوروش که پادشاه انشان (مناطق جنوب و جنوب غربی ایرانی امروزی) بود علیه آستیاگ قیام کرد و در دو نبرد بزرگ، او را شکست داد. سپس مادها و پارس‌ها را متحد کرد و کشورهای مختلف را به زیر پرچم حکومت خود آورد.

برقراری نظام حکومت مرکزی، از جمله مهم‌ترین اقدامات کوروش بود که برای نخستین بار در فلات مرکزی ایران به وقوع می‌پیوست. کوروش پس از پیروزی بر آستیاگ، در محلی که او را در جنگ شکست داده بود، شهری ساخت و آن را «پارسکده» یا «پاسارگاد» (به معنی محل زندگی پارسیان) نامید. در ساخت این شهر آخرین فناوری‌های معماری آن زمان ایران به کار گرفته شد و برای نخستین بار، باغ‌هایی با طرح‌ریزی‌های نوین ساخته شد.

کوروش در زمان سلطنت خود با هون‌های سفید جنگید و به آنان اجازه نداد از مرزهای شرقی خود به ایران تجاوز کنند. وی شخصا با شرکت در این نبردها، نیروهای ایرانی را رهبری می‌کرد. هون‌ها پس از ناامیدی از ورود به ایران، سرانجام به سمت اروپا رفتند.

دشت مرغاب که پاسارگاد در آن جا بنا نهاده شد، در آن زمان بسیار سرسبز بود. به همین دلیل پاسارگاد به یکی از زیباترین شهرهای آن دوران تبدیل شده بود. کوروش در نهایت در یک جنگ کشته شد و در پاسارگاد به خاک سپرده شد.

بقایای آرامگاه کوروش

پاسارگاد در 60 کیلومتری شمال تخت جمشید و 120 کیلومتری شمال شیراز واقع شده است. از این شهر که مرکز یکی از بزرگ‌ترین حکومت‌های تاریخ بوده، بقایای چندانی بر جای نمانده است. اسکندر مقدونی پس از ورود به ایران، پاسارگاد را مانند بسیاری شهرهای دیگر ایران نابود کرد. گفته می‌شود به دلیل آن که مقبره کوروش در بین درختانی سر به فلک‌کشیده محصور شده بود، اسکندر در یافتن آن دچار مشکل شد، ولی در نهایت پس از یافتن این بنا، کتیبه‌ای پیدا کرد که روی آن نوشته بود: «من کورورش هستم که شاهنشاهی پارس را بنیاد کردم و شاه آسیا بودم. پس به این آرامگاه به من رشک مبر!» نهایتا ارتش اسکندر پس از سرقت مقادیری طلا، آرامگاه را به حال خود واگذاشتند.

معماری آرامگاه کوروش

معماری مورد استفاده در پاسارگاد، از هنر و معماری عیلام، مصر، بابل و آشور الهام گرفته شده است. با این حال سبک معماری آن، منحصر به فرد است. برای مثال چهره‌ها بر خلاف آثار تمدن‌های پیشین، به صورت نیم‌رخ مشخص شده، نه تمام‌رخ.

برای ساخت کف ساختمان، دروازه‌ها و ستون‌های آرامگاه کوروش، از سنگ، برای ساخت دیوارها از خشت خام و برای ساخت سقف‌ها از چوب استفاده شده است. احتمالا مقبره کوروش دومین بنایی باشد که در ایران، به این شکل ساخته شده است. به احتمال زیاد نخستین بنا با این معماری، «گور دختر» باشد که مربوط به جد کوروش است و در غرب استان فارس قرار دارد.

گور دختر، آرامگاه جد کورش در جنوب شیراز

اجزای مختلف آرامگاه کوروش

امروزه در سایت تاریخی پاسارگاد می‌توان بقایای آثار مختلفی را مشاهده کرد که از جمله آن‌ها عبارتند از:

• آرامگاه کوروش بزرگ

• کاخ شخصی (اقامتی) کوروش

• تالار عمومی کوروش

• کاخ شرقی

• مقبره کمبوجیه

• تل تخت (تخت سلیمان)

• کاروانسرای مظفری

گفته می‌شود ایرانیان برای آن که آرامگاه کوروش پس از ورود اسلام به ایران، در امان بماند آن را «مقبره مادر سلیمان» معرفی کرده‌اند و روستایی که در آن نزدیکی قرار دارد به همین خاطر «مادر سلیمان» نامیده می‌شود.

کاخ اختصاصی کوروش

کاخ اختصاصی کوروش در زمان نابودی، هنوز به صورت کامل ساخته نشده بود، به همین دلیل بنای باقیمانده از تقارن کامل برخوردار نیست. این کاخ با زیربنایی مستطیلی‌شکل، 30 ستون دارد و در دروازه آن، اشکالی حکاکی شده است.

کاخ اختصاصی یا اقامتگاه کورش در پاسارگاد

کاخ بار عام کوروش

به خاطر رفت و آمد زیادی که به کاخ بار عام وجود داشته، این بنا بزرگ‌ترین و جادارترین ساختمان به جا مانده در محوطه پاسارگاد است. این کاخ برای دیدارها و انجام مراسم رسمی کاربرد داشته است.

کاخ بار عام کورش در پاسارگاد

این تالار هشت ستون با پایه‌های مشکی و بدنه‌های سفید و بدون شیار دارد و ارتفاع آن به حدی است که احتمالا با شیرهای شاخ‌داری که شکل آن روی سرستون‌ها دیده می‌شود، مزین بوده است.

کاخ شرقی

یک کاخ در قسمت شرقی شهر باستانی پاسارگاد وجود داشته که امروزه بقایای کمی از آن به جا مانده، ولی تصور می‌شود نخستین بنایی است که در آن قسمت شهر ساخته شده است و مقامات رسمی برای دیدار پادشاه، از آن قسمت وارد می‌شدند. در بقایای این اثر سنگ‌نگاره‌ای از یک مرد بالدار دیده می‌شود. در گذشته کتیبه‌ای نیز در بالای سنگ‌نگاره وجود داشته که کوروش، خود را در آن معرفی کرده بود. این سنگ‌نگاره امروز از محل خود جابجا شده است.

مقبره کمبوجیه

بر خلاف بسیاری از قسمت‌های محوطه پاسارگاد، مقبره کمبوجیه به خوبی باقی مانده است. این بنا به کعبه زرتشت که در نقش رستم، نزدیک تخت‌ جمشید، واقع شده، شباهت زیادی دارد.

تل تخت

تل تخت یا تخت سلیمان، بنایی بزرگ است که در بالای تپه‌ای که به شهر باستانی پاسارگاد اشراف دارد، واقع شده است. تل تخت بر سطحی تخت واقع شده و دیوارهای آن را بلوک‌های سنگی بسیار بزرگی که با گیره‌های فلزی به هم متصل شده، تشکیل می‌دهد.

ویرانه به جا مانده از تل تخت

این بنا توسط کوروش ساخته شده است. بعد از اتمام بنا، یک بخش که به وسیله آجر ساخته شده، به آن اضافه شد.

کاروانسرای مظفری

این بنا نسبت به بناهای دیگر جدیدتر است و در قرن چهاردهم میلادی، با استفاده از تخته‌سنگ‌های جدا شده از کاخ‌های کوروش ساخته شده است. به خاطر آن که مصالح مورد استفاده مناسب ساخت چنین بنایی نبوده‌اند، کف و دیوارهای آن ناهمواری‌های زیادی دارد.

ثبت جهانی و ملی آرامگاه کوروش

آرامگاه کوروش کبیر در سال 2004 میلادی (1383 خورشیدی) به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های محوطه پاسارگاد به شماره 1106 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این اثر همچنین با شماره ثبت 19 در تاریخ 16 سپتامبر 1931 میلادی (24 شهریور 1310 خورشیدی) در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است.

اطلاعات

نام	آرامگاه کوروش، بازمانده‌ای از شهری باستانی
کشور	ایران
ناحیه	فارس
شهر	مادرسلیمان
نوع	تاریخی
ثبت	یونسکو,ملی