شهر سوخته، شهر اسرارآمیز از دوران باستان

شهر سوخته در جنوب شرقی ایران واقع است. این محوطه تاریخی در ساحل رود هیرمند، بین شهرهای زاهدان و زابل (45 کیلومتری جنوب زابل) قرار دارد و آثار یافت‌شده در آن، قدمتش را به عصر برنز می‌رساند! گفته می‌شود این شهر بین سال‌های 3200 تا 1800 پیش از میلاد، شهری آباد بوده و سکنه داشته است. این سایت باستان‌شناختی از آجرهای گلی ساخته شده و در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

گورستان شهر سوخته

بر اساس یافته‌های مراحل مختلف کاوش‌ها، چهار مرحله تمدن در این شهر وجود داشته است. شهر پیش از آن که متروکه شود، سه بار دچار آتش‌سوزی شده است و بسیاری از اهالی، در این آتش‌سوزی‌ها جان خود را از دست داده‌اند. از این رو در نزدیکی شهر اصلی، گورستانی وجود دارد که حدود 25 تا 40 هزار گور را در خود جای داده است.

گورستان شهر سوخته

اهمیت باستانی شهر سوخته

شهر سوخته سرگذشت یک تمدن را به نمایش می‌گذارد. در حال حاضر محوطه تاریخی شهر سوخته شامل چند تپه است که در یک ردیف قرار دارند و هر کدام از آن‌ها، کاربردهایی متفاوت (کارگاه، اقامتگاه، گورستان و...) داشته‌اند. آثار کشف‌شده در این اقامتگاه بسیار اهمیت دارد. نکته مهم آن است که در این محوطه، اشیای سالمی کشف شده که از فرهنگ درخشان آن منطقه خبر می‌دهد و امکان بررسی‌های بیشتر را به وجود می‌آورد. از جمله مهم‌ترین و شگفت‌انگیزترین آثار کشف‌شده در شهر سوخته عبارتند از:

• نخستین چشم مصنوعی جهان در شهر سوخته کشف شده و احتمالا مربوط به زنی 25 تا 30 ساله است. قدمت آن نزدیک 4800 سال تخمین زده می‌شود. این چشم مصنوعی نیم‌کره‌ای به قطر 2.5 سانتی‌متر است. علاوه بر آن آثاری از جراحی مغز نیز در شهر سوخته پیدا شده که نشان‌دهنده دانش بالای پزشکی مردمان این شهر باستانی است.

چشم مصنوعی کشف‌شده در شهر سوخته

• نخستین انیمیشن جهان در شهر سوخته کشف شده است. این انیمیشن تصویر حالت‌های مختلف یک بز است که روی یک جام سفالی کشیده شده است. با چرخاندن ظرف، تصویر دویدن حیوان به چشم می‌آید.

نقش یک بز روی یک ظرف گلی که با چرخش آن یک پویانمایی ایجاد می‌شود

• یک تاس و تخته نرد در شهر سوخته کشف شده که از قدمت این بازی حکایت دارد و نشان می‌دهد ساکنان شهر برای پر کردن اوقات فراغت خود به این بازی مشغول می‌شدند.

• یک خط‌کش 10 سانتی‌متری با دقت بسیار بالا در شهر سوخته پیدا شده است. وجود چنین ابزاری نشان می‌دهد مردم این شهر روی ریاضیات، محاسبات و طراحی ابزار تسلط داشته‌اند.

• نقوش مختلف و رنگارنگ روی قطعات چرمی نشان می‌دهد مردم شهر سوخته در نقاشی و رنگ‌آمیزی دستی داشته اند.

• مهره‌ای مرمری که به زیبایی تراش‌ خورده، از قبر زن جوانی که 28 تا 30 سال سن داشته، بیرون آورده شده است. احتمالا این مهره به عنوان زیور مورد استفاده قرار گرفته و مهارت بالایی برای تراش آن به کار رفته است.

به جز این موارد، صدها شیء دیگر در شهر سوخته کشف شده که از فرهنگ و تمدن پیشرفته مردم آن خبر می‌دهد. جای عودی روی یک آینه، کوزه‌های رنگارنگ، گردنبندهای بسیار ظریف، زغال‌دان، مهر و بقایای کارگاه‌های سفال‌گری و جواهرسازی، اهمیت بسیار زیاد شهر سوخته را به نمایش می‌گذارد. گفته می‌شود در شهر سوخته آب هیرمند با استفاده از یک سیستم لوله‌کشی منتقل می‌شد و سیستمی هم برای دفع فاضلاب وجود داشت.

اهمیت فرهنگی شهر سوخته

شهر سوخته از نظر جغرافیایی در فاصله‌ای از تمدن بین‌النهرین قرار داشت که امکان تبادل فرهنگی بین آن دو را به وجود می‌آورد، ولی فرهنگ شهر سوخته از بین‌النهرین کاملا مستقل است. مردم این شهر رسوم و اعتقادات خاصی داشته‌اند که آنان را از تمام مردمان عصر خود متمایز می‌کند:

• جایگاه زنان در شهر سوخته بسیار حیاتی بوده و آنان در جنبه‌های اجتماعی و حوزه‌های مالی خانواده نقش اصلی را ایفا می‌کردند. آثاری که به همراه برخی زنان شهر سوخته دفن شده، نشان می‌دهد آنان از نظر اجتماعی جایگاه‌هایی ویژه داشته‌اند.

• شهر سوخته با شهرهای اطراف خود تبادلات فرهنگی داشته است. یک اسکلت از یک شترسوار حرفه‌ای کشف شده که نشان می‌دهد او به نامه‌رسانی مشغول بوده و بسته‌ها و نامه‌ها را در مسافت‌های طولانی جابجا کرده است.

• در جامعه شهر سوخته اصناف و طبقات مختلف وجود داشته‌اند و علاوه بر کشاورزان، صنعت‌گرانی خصوصا در رشته بافندگی فعالیت کرده‌اند. در اکتشافات به عمل آمده دندان‌های زیادی کشف شده که نشان می‌دهد بافندگان آن روزگار برای بریدن الیاف از دندان‌های خود استفاده می‌کردند.

شهر سوخته چگونه متروکه شد؟

بر اساس کاوش‌ها، در شهر سوخته، چوب به عنوان سوخت مورد استفاده قرار می‌گرفت. بنابراین در نزدیکی این شهر، درختان زیادی وجود داشته است. این کشف نشان می‌دهد در گذشته این منطقه از آب و هوایی مرطوب برخوردار بوده و منابع آبی زیادی در آن بوده است. با این حال تغییرات آب و هوایی و کم شدن ذخایر آب، موجب شده ساکنان شهر آن را ترک کنند و شهر به یک مکان متروکه تبدیل شود.

ادامه کاوش‌های شهر سوخته

در حال حاضر کاوش‌ها در شهر سوخته ادامه دارد و هر از گاهی خبرهایی از کشفیاتی جدید در این محوطه تاریخی به گوش می‌رسد. به خاطر آب و هوای این منطقه، انجام کاوش‌های باستان‌شناسی با دشواری‌های زیادی روبروست و طوفان شن و گرمای هوا امکان استفاده از تمام طول سال برای کاوش را سلب می‌کند.

کاوش‌های باستان‌شناختی در شهر سوخته ادامه دارد

تازه‌ترین کاوش‌ها نشان می‌دهد عدس و ماهی از غذاهای اصلی مردم شهر سوخته بوده است.

ثبت ملی شهر سوخته

شهر سوخته 19 مارس 2007 میلادی (28 اسفند 1385 خورشیدی) به شماره 18983 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این اثر به عنوان یکی از آثار جهانی ایران نیز شناخته می‌شود. ثبت شهر سوخته در فهرست میراث جهانی یونسکو در نشست سی و ششم آن در سال 2014 میلادی (1393 خورشیدی) به شماره 1456 انجام شد.

اطلاعات

نام	شهر سوخته، شهر اسرارآمیز از دوران باستان
کشور	ایران
ناحیه	سیستان وبلوچستان
شهر	زاهدان
نوع	تاریخی
ثبت	یونسکو,ملی