باغ سیفیه، ایتالیایی کوچک در ایران!

ایران سرزمینی گرم و خشک است و در بیشتر مناطق آن، به دلیل کمبود آب و شرایط زمین، امکان رشد درختان انبوه وجود ندارد. با این حال ایرانیان از گذشته‌های بسیار دور تدبیری اندیشیدند و با ایجاد «باغ ایرانی» امکانی فراهم کردند تا زندگی‌شان بیشترین هم‌نشینی را با طبیعت داشته باشد. البته «باغ ایرانی» به سرزمین‌های گرم و خشک داخل فلات ایران منحصر نیست و نمونه‌هایی از آن را می‌توان در مناطق کوه‌پایه‌ای و جلگه‌ای نیز مشاهده کرد. «باغ سیفیه» نمونه‌ای از باغ ایرانی است که در منطقه‌ای با آب و هوای متعدل کوهستانی با زمستان‌هایی سرد ایجاد شده است.

باغ سیفیه در کجا قرار دارد؟
باغ سیفیه یا «بوستان سیفیه» یا «ارگ سیفیه» در ملایر، مرکز شهرستان ملایر در استان همدان واقع است. فاصله ملایر از تهران 386 کیلومتر و از شهر همدان، 70 کیلومتر است. ملایر با برخورداری از بوستان‌های فراوان، یکی از بالاترین سرانه‌های فضای سبز در ایران را به خود اختصاص داده است. این شهر به داشتن باغ‌های انگور شهرت دارد. باغ سیفیه در شمال شرقی ملایر در دامنه کوهی به نام «گرمه» قرار دارد.

ویژگی‌ها و تاریخچه باغ سیفیه
از نظر قدمت، سیفیه را باید یکی از قدیمی‌ترین بوستان‌های غرب ایران به شمار آورد. این باغ به خاطر استفاده از سبک معماری ایتالیایی به «ایتالیای ایران» نیز مشهور است. فردی به نام «سیف‌الدوله» را بانی ساخت باغ می‌دانند. وی یکی از نوه‌های فتحعلی‌شاه (سلطنت از 1797 تا 1834 میلادی) و حاکم وقت ملایر بود. در آن زمان ملایر یک مرکز حکومت منطقه‌ای بود و حاکم آن بر شهرهای نهاوند و تویسرکان، از شهرهای مهم استان همدان نیز تسلط داشت. سیف‌الدوله در اواخر قرن نوزدهم میلادی با استخدام یک مهندس ایتالیایی، کار ساخت باغ را آغاز کرد تا عمارتی زیبا برای حاکم منطقه به وجود آورد. این معمار با رعایت اصول کلی باغ ایرانی، از شکل‌هایی همچون صلیب و بیضی نیز در طراحی باغ استفاده کرد. برای ساخت باغ سیفیه، در بهترین نقطه شهر، جنگلی مصنوعی بر بالای یک تپه ایجاد کردند و بر گرد آن حصار و برج دیده‌بانی به وجود آوردند. البته امروز از آن برج و باروها، تنها یک برج بر جا مانده که از خشت و آجر ساخته و بیرون آن با کاه‌گل اندود شده است. نقل است که سیف‌الدوله روزی پس از اقامه نماز، به خاطر گرمای زیاد به همراهان خود رو کرد و گفت که با خدای خود عهد بستم باغی بسازم که تفرجگاه مردم شود و آنان را از گرمای هوا و آب و هوای بد برهاند. مدتی بعد با صدور اجازه از طرف دولت برای فروش برخی املاک، منابع مالی ساخت باغ فراهم شد. مدتی بعد سیف‌الدوله در نامه‌ای به ناصرالدین‌شاه (سلطنت از 1848 تا 1896 میلادی) مراحل پیشرفت کار را به وی اطلاع داد و اظهار کرد که این باغ به افتخار پادشاه، «ناصری» نام خواهد داشت. سیف‌الدوله در این نامه از ناصرالدین‌شاه درخواست کرد یکی از مهندسان ایتالیایی را که برای طراحی بوستان‌ها و فضاهای شهری به تهران رفته بودند، یکی از برای طراحی باغ گسیل کند. ناصرالدین‌شاه نیز با قبول این درخواست، نام باغ را «سیفیه» نهاد... سیف‌الدوله در وصیت‌نامه خود باغ را به عموم مردم اختصاص داد و اعلام کرد تملک شخصی آن غیر قانونی است. از سال 1925 میلادی (1304 خورشیدی) باغ سیفیه به عنوان یک بوستان عمومی مورد استفاده قرار گرفت.

ساختار و معماری باغ سیفیه

چنارهای باشکوه و کهنسال باغ، تصویری زیبا و غیر قابل توصیف ایجاد می‌کنند، خصوصا زمانی که باد در میان برگ‌های آن‌ها می‌رقصد و نوایی آهنگین را به وجود می‌آورد! مساحت باغ در حال حاضر نزدیک 11 هکتار است. چندین حوضچه و استخر در نقاط مختلف باغ ایجاد شده‌اند. ساخت حوض‌ها با طرح بیضی و صلیب، آن هم در زمانی که حوض‌ها را با ساختار چندضلعی می‌ساختند، یکی از وجوه تمایز در طراحی باغ محسوب می‌شود. سیف‌الدوله برای تامین آب مورد نیاز، با کمک چند استادکار یزدی، قناتی هشت کیلومتری احداث کرد و آب آن را در جوی‌های باغ جریان داد. سیف‌الدوله پس از مرگش (1920 میلادی/ 1300 خورشیدی) در همین باغ دفن شد. مقبره او با پلانی چهارضلعی، در بخش شرقی پارک قرار دارد و گنبدی بر فراز آن خودنمایی می‌کند. چهار اتاق که هر کدام یک نیم‌گنبد دارند، در چهار طرف مقبره وجود دارد. درون مقبره چند تصویر از سیف‌الدوله و «امیر موید»، نوه سیف‌الدوله و یکی از واقفان ملایری، دیده می‌شود.

ثبت ملی باغ سیفیه

این اثر در سال 2005 میلادی (1384 خورشیدی) در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید.