دارابگرد، شهر دایره‌ای‌شکل و پیشرفته دنیای باستان

شهر باستانی دارابگرد با چند هزار سال قدمت، در جنوب شرق استان فارس قرار دارد و شهر امروزی داراب، در شش کیلومتری آن واقع شده است.

تاریخچه شهر باستانی دارابگرد

در کتاب‌های اساطیری ایران، تاسیس دارابگرد به داراب‌شاه، از نوادگان اسفندیار که هشتمین پادشاه ایران بود، نسبت داده شده است. با این حال برخی مورخان بر این عقیده‌اند که داریوش بزرگ (سلطنت از 522 تا 486 پیش از میلاد) بنیان‌گذار دارابگرد بوده است.

دارابگرد در ایران باستان، شهر مهمی بود. سرزمین پارس که حکومت هخامنشی در 550 پیش از میلاد در آن بنا نهاده شد، پنج منطقه بزرگ داشت که دارابگرد، یکی از آن‌ها بود. در دوران هخامنشیان دارابگرد به عنوان یک پایگاه نظامی شناخته می‌شد و محلی بود برای نگهداری اسیران رومی، ولی به تدریج این شهر گسترش یافت و رونق پیدا کرد.

داریوش در کتیبه بیستون به نام برخی شهرهای ایران، از جمله دارابگرد اشاره کرده است. از این رو این سند را نخستین سند مکتوبی به حساب می‌آورند که در آن، نام این شهر آمده است.

دارابگرد در حکومت ساسانیان (224 تا 651 میلادی) به اوج اهمیت و رونق خود رسید. اردشیر بابکان پیش از آن که علیه حکومت اشکانیان شورش کند و در سال 224 میلادی، سلسله ساسانیان را بنا نهد، حاکم دارابگرد بود. در تمام دوران حکومت ساسانیان، دارابگرد یکی از مراکز مهم ایالت پارس محسوب می‌شد.

شهر باستانی دارابگرد پس از ورود اسلام

پس از ورود اسلام به ایران، دارابگرد یکی از شهرهای بزرگ محسوب می‌شد و به خاطر فعالیت‌های اقتصادی‌اش، مالیات زیادی به حکومت وقت می‌پرداخت. از این رو در صلح‌نامه حسن بن علی(ع)، پیشوای دوم شیعیان با معاویه (از خلفای حکومت امویان)، از این شهر نام برده شده است. دارابگرد بعدها در حمله مغول (1219 میلادی) و حکومت تیموریان (1370 تا 1506 میلادی) خسارت‌های زیادی دید. در این سال‌ها اهالی شهر به مناطق بیرون خندق مهاجرت کردند و در قرن هشتم هجری (قرن چهاردهم میلادی) شهر داراب فعلی به وجود آمد. داراب در دوره صفویه (1501 تا 1736 میلادی) رونق پیدا کرد و تا زمان زندیه (1751 تا 1794 میلادی) از مهم‌ترین شهرهای فارس بود، ولی در دوره قاجار (قرن نوزدهم) به خاطر منازعاتی که بر سر حکومت آن به وجود آمد، این شهر از پیشرفت باز ماند.

شیوه ساخت شهر باستانی دارابگرد

شکل ساخت دارابگرد، به اردوگاه‌های نظامی حکومت آشور شبیه است. مساحت دارابگرد 32 کیلومتر مربع است. شهر در دایره‌ای به شعاع 1020 متر ساخته شده است. پیرامون شهر دیوار مخروطی عظیمی از گل رس، سنگ و ملاط آهک وجود داشت که ارتفاعش به 10 متر می‌رسید. این دیوار در طول 2600 سال دچار فرسایش شد، ولی امروز بقایای آن نزدیک هفت متر ارتفاع دارد. طول این دیواره به 6400 متر می‌رسید و در سراسر آن، برجک‌هایی برای استقرار نگهبان تعبیه شده بود. در پشت دیوار خندقی بزرگ با عمق 10 متر و عرض 50 متر حفر شده بود تا امنیت شهر را بالا ببرد. درون این خندق پر از آب بود. وجود آب در این خندق عبور از ان را غیر ممکن می‌کرد.

عبور و مرور به شهر از چهار دروازه انجام می‌شد. دو دروازه اصلی شهر در غرب و شرق و دو دروازه فرعی در جنوب شرقی و شمال قرار داشت. هر کدام از این دروازه‌های پلی متحرک داشتند که در وقت خطر، برچیده می‌شد. درون شهر، دو تپه وجود دارد. تپه بزرگ‌تر به «شاه‌نشین» معروف است و در گذشته روی آن قصر یا ارگی وجود داشته است. یک غار مصنوعی، در دامنه تپه شاه‌نشین وجود دارد. کارشناسان معتقدند این غار مصنوعی به عنوان محل نگهداری زندانیان یا ذخیره‌گاه آب و کالاهای ضروری کاربرد داشته است. سقف و دیواره‌های این غار از جنس سنگ‌های تراشیده‌شده است.

گنبد نمکی دارابگرد

دقیقا در مرکز شهر باستانی دارابگرد، یک گنبد نمکی وجود داشت و دیواری گرد آن را فرا گرفته بود. گفته می‌شود این گنبد نمکی در جلوگیری از شور شدن زمین‌های زراعی شهر، نقش داشته است. در واقع نمکی که ممکن بود به آب‌های سطحی نفوذ کند در این گنبد نمکی جمع شده بود. به همین دلیل امکان استفاده از آب‌های اطراف در کشاورزی وجود داشت.

ثبت ملی شهر باستانی دارابگرد

این شهر باستانی در سال 1931 میلادی (1310 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

اطلاعات

نام	دارابگرد، شهر دایره‌ای‌شکل و پیشرفته دنیای باستان
کشور	ایران
ناحیه	فارس
شهر	داراب
نوع	تاریخی
ثبت	ملی