قلعه رباط ابرکوه، دژی دفاعی که به سکونت‌گاه کشاورزان تبدیل شد

ابرکوه یکی از شهرهای کوچک استان یزد است. با این حال برخورداری این شهر از بیش از 400 اثر تاریخی، آن را به یکی از مقاصد نمونه گردشگری ایران تبدیل کرده است. این شهر در دشتی زیبا و هموار قرار گرفته و آب و هوایی گرم و خشک دارد. قلعه رباط ابرکوه به عنوان یکی از آثار تاریخی این شهر هم اکنون در مناطق شهری آن قرار دارد.

تاریخچه قلعه رباط ابرکوه

رباط‌ها بناهای نظامی و دفاعی بودند. «رباط» به معنی ربط‌دهنده است و به همین خاطر، در برهه‌ای استحکامات دفاعی واقع در مرز کشور را رباط می‌نامیدند. علاوه بر این در شهرها نیز بناهایی که به عنوان نخستین استحکامات دفاعی، در نقطه ارتباطی شهر با خارج آن ساخته می‌شد، به رباط معروف بود. در معنای رایج‌تر، کاروانسراها را «رباط» می‌نامیدند.

دروازه قلعه رباط ابرکوه

به تدریج پس از آن که در برخی دوره‌ها، درگیری در قلمروها کاهش پیدا می‌کرد، رباط‌ها کاربرد خود را از دست می‌دادند. بسیاری از آن‌ها به تدریج به کاروانسرا تبدیل شدند و برای استراحت کاروان‌ها به کار رفتند. در برخی دیگر نیز محرابی به وجود آمد و رباط به عبادتگاه تبدیل شد.

قلعه رباط ابرکوه نیز در گذر زمان، دستخوش تحولات مختلفی شده است. شواهدی در قلعه وجود دارد که نشان می‌دهد حداقل در مقطعی از تاریخ، از آن به عنوان منطقه مسکونی استفاده شده است. ممکن است این اتفاق زمانی رخ داده باشد که اهالی روستا مورد هجوم برخی قبایل قرار گرفته و برای حفاظت از جان خود به درون قلعه پناه برده‌اند.

بر اساس سبک معماری قلعه، می‌توان آن را به دوره صفویه (1501 تا 1736 م.) مربوط دانست.

ویژگی‌های قلعه رباط ابرکوه

قلعه رباط 9 برج مدور دارد که روی آن، تزئینات هندسی به چشم می‌خورد. دور تا دور قلعه، با این نوع تزئین، نقش‌های صلیبی‌شکل و نقش‌های مربع و لوزی به وجود آمده است. برج‌ها در زمان بروز خطر محل دیده‌بانی و در زمان صلح، محلی برای افروختن آتش و راهنمایی کاروان‌ها در شب بوده است. برج‌ها سه قسمت سر برج، میان‌برج و زیر برج دارد. در هر قسمت از برج، تیرک‌هایی قطور قرار داده‌اند تا استحکام آن افزایش یابد. در برخی برج‌های قلعه رباط ابرکوه، تنها در قسمت سر برج از این تیرک‌ها استفاده شده است.

این قلعه، جزء قلعه‌های جلگه‌ای است. قلعه‌های جلگه‌ای در مناطق همواری که با ارتفاعات محدود شده‌اند قرار دارند و معمولا به شکل مربع یا مستطیل ساخته شده‌اند. برج‌های مدوری هم در چهار طرف این قلعه‌ها قرار دارد. دیوارهای اطراف چنین قلعه‌هایی را با خشت‌های بسیار قطور می‌ساختند تا در مقابل حمله مهاجمان در امان بماند. برای بالا بردن امنیت قلعه‌های جلگه‌ای، در اطراف برخی از آن‌ها خندقی حفر می‌کردند تا رفت و آمد به قلعه، تنها از طریق پل‌های متحرک ممکن باشد.

ورودی اصلی قلعه در ضلع شرقی آن قرار دارد. اطراف آن نیز دو برج ساخته شده که نسبت به سایر برج‌ها بزرگ‌تر است. این کار برای افزایش امنیت ورودی و استقرار نیروهای بیشتر روی برج‌ها در هنگام حمله دشمن صورت گرفته است. ارتفاع درگاه ورودی قلعه، حدود هشت متر است.

از آن جا که قلعه نسبت به زمین‌های اطراف خود در محل پست‌تری قرار گرفته، سیل‌ها و روان‌آب‌ها به سوی آن جاری می‌شود. از این رو قلعه رباط ابرکوه در معرض آب‌گرفتگی قرار دارد. در حال حاضر به دلیل فرسایش زیاد، قسمت‌هایی از دیواره‌های قلعه رباط فرو ریخته است.

ثبت ملی قلعه رباط ابرکوه

قلعه رباط ابرکوه، یکی از آثار تاریخی این شهر به شمار می‌رود که در سال 2002 میلادی (1381 خورشیدی) به عنوان اثری ملی ایران به ثبت رسیده است.

اطلاعات

نام	قلعه رباط ابرکوه، دژی دفاعی که به سکونت‌گاه کشاورزان تبدیل شد
کشور	ایران
ناحیه	یزد
شهر	ابرکوه
نوع	تاریخی
ثبت	ملی