مسجد جامع سنندج، یک فضای معنوی خاص با تزئیناتی هفت‌رنگ

مسجد جامع سنندج که «دارالاحسان» نیز نامیده می‌شود، یکی از مساجد قدیمی این شهر به شمار می‌رود. این بنا تزئینات کاشی‌کاری بسیار زیبایی در خود دارد.

تاریخچه مسجد جامع سنندج

بر اساس برخی منابع تاریخی، یکی از حکمرانان عثمانی که «خانه‌پاشا» نام داشته، به خاطر ضعف حکومت زمان خود، از کرکوک به کردستان آمده است. سپس والی آن را مجبور کرده به اصفهان برود تا خودش زمامداری کردستان را در دست گیرد. وی در دوران خود بناهای فراوانی ایجاد کرده که مسجدی با دو مناره بلند، از آن جمله بوده است. در دوره صفویه (1501 تا 1736 م.) این بناها تخریب شده است، ولی در سال 1812 م، امان‌الله خان اردلان، والی بزرگ کردستان مسجد دیگری بنا کرده که به مسجد جامع معروف شده است.

حجره‌های متعددی که در مسجد جامع سنندج وجود دارد، نشان می‌دهد این مکان روزگاری به عنوان یکی از مراکز بزرگ تربیت طلاب مورد استفاده قرار می‌گرفت. از همین رو مسجد جامع را به عنوان «مدرسه طلاب» هم می‌شناسند.

طلابی که در این مکان مشغول فراگیری علوم دینی بودند، هزینه‌ای برای تحصیل پرداخت نمی‌کردند. این هزینه‌ها از محصولات باغی به نام «خلیچیان» تامین می‌شد که در شمال سنندج واقع است.

در طول مدت حیات این مسجد، برخی قسمت‌های آن، از جمله گلدسته‌ها و بخشی از کاشی‌کاری، بر اثر عوامل طبیعی تخریب شد. در زمان حکمرانی «مظفرخان سردار انتصار» این گلدسته‌ها با حمایت مردم مرمت شد.

معماری مسجد جامع سنندج

از نظر معماری، این مسجد را می‌توان در شمار بناهای دو ایوانه تقسیم‌بندی کرد. یکی از این دو ایوان به طرف شرق و دیگری به طرف قبله (جنوب غربی) است. ایوان شرقی گذرگاهی برای دسترسی به شبستان مسجد است، در ایوان جنوب غربی نیز حجره‌ها، راهروها و در ورودی قرار دارد.

معماری داخلی مسجد جامع سنندج

هر دو ایوان مسجد جامع سنندج با کتیبه‌هایی از آیات قرآن تزئین شده است. قصایدی از «میرزا فتح‌الله خرم کردستانی»، شاعر محلی که در زمان ساخت مسجد می‌زیست، بر دیوارهای ایوان شرقی نقش بسته‌ است. تزئینات هفت‌رنگ، آجرهای لعاب‌دار و کتیبه‌های قرآنی، در این بنا به وفور به چشم می‌خورد. حدود دو سوم از یک جزء قرآن (هر جزء معادل یک سی‌ام قرآن است) روی کتیبه‌ها نوشته شده است.

صحن مرکزی با 12 حجره در اطراف آن و یک شبستان ستون‌دار با 24 ستون سنگی و مارپیچ، دیگر اجزای اصلی این بنا هستند.

ویژگی‌های منحصر به فرد مسجد جامع سنندج

در طراحی و معماری مسجد جامع سنندج نکات خاصی مورد توجه قرار گرفته است. برای مثال مکان ساخت مسجد نسبت به بافت شهر مرتفع‌تر است و به همین خاطر، گلدسته‌های آن در تمام شهر دیده می‌شود. از آن جا که این مسجد به عنوان محلی برای اجتماع همه مردم کاربرد داشته، در مکانی احداث شده که دسترسی به آن برای مردم آسان‌تر باشد. این مسجد به عنوان آرامگاه برخی افراد مشهور هم شناخته می‌شود، از جمله فخرالدین یمین مردوخی (شاعر و فعال سیاسی اهل کردستان) و سید محمدرضا کردستانی (میرزاده عشقی، شاعر ایرانی که در سال 1923 م. ترور شد).

تزئینات مسجد جامع سنندج

در مسجد جامع سنندج زیبایی هنر ایرانی جلوه‌ای ویژه به خود گرفته است. کاشی‌های هفت‌رنگ مینایی، ازاره‌های مرمری، آجرهای لعابدار به رنگ‌های فیروزه‌ای، آبی تیره و مشکی، حوض سنگی و فواره‌های زیبا و ستون‌هایی که تزئینات موج‌دار طناب‌دار دارند، این مسجد را علاوه بر اهمیت مذهبی‌اش، از نظر معماری هم حائز اهمیت کرده است. استفاده از این نوع ستون‌ها در مسجد جامع سنندج، شیوه ساخت مسجد وکیل شیراز را در ذهن تداعی می‌کند. بدنه ستون‌ها حاوی کاشی‌هایی با آیات قرآن است. همه ستون‌های مسجد با هنر حجاری تزئین شده‌اند در حالی که معمولا در بناهای مشابه، فقط تعدادی از ستون‌ها به این تزئینات مزین می‌شوند.

نمایی زیبا از مسجد جامع سنندج

به دلیل طبیعت سرد شهر سنندج، کاشی‌کاری استفاده شده در این مجموعه عایقی برای جلوگیری از نشت گرما نیز به شمار می‌رود. برای تزئین مسجد از گچ‌بری هم استفاده شده است. این گچ‌بری‌ها در بخش محراب از بین رفته‌اند و به جای آن قندیل‌های گچی مورد استفاده قرار گرفته است.

درهای مورد استفاده در مسجد جامع سنندج، خصوصا در و پنجره حجره‌ها با استفاده از چوب گردو ساخته و با شیوه گره‌چینی تزئین شده است. گره‌چینی‌ها طرح‌هایی هندسی دارد و به شکل هشت مربع در کنار هم به وجود آمده است.

ثبت ملی مسجد جامع سنندج
مسجد جامع سنندج در سال 1996 میلادی (1375 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

اطلاعات

نام	مسجد جامع سنندج، یک فضای معنوی خاص با تزئیناتی هفت‌رنگ
کشور	ایران
ناحیه	کردستان
شهر	سنندج
نوع	تاریخی,دینی
ثبت	ملی