کلیسای تادئوس مقدس و سرگذشت پر فراز و نشیب آن

به عقیده برخی مورخان، «کلیسای تادئوس مقدس» که «طاطاووس» یا «قره‌کلیسا» نیز نامیده می‌شود، نخستین کلیسای جهان مسیحیت است. این کلیسا در 20 کیلومتری چالدران واقع شده است.

تاریخچه کلیسای تادئوس مقدس

بر اساس برخی روایت‌ها، این کلیسا را روی مزار تاتائوس (تادئوس) ساخته‌اند. تاتائوس یکی از حواریون حضرت عیسی بود که در حدود سال 40 میلادی به دعوت «آبکار»، پادشاه وقت ارمنستان برای تبلیغ مسیحیت به این منطقه سفر کرد. تاتائوس مدتی در این منطقه زندگی کرد و به تبلیغ مسیحیت پرداخت. مدتی بعد، پس از مرگ آبکار، «سانادروک» جانشین وی، به مخالفت با تاتائوس پرداخت. نهایتا تاتائوس در سال 66 میلادی به همراه شماری از پیروانش که «ساندخت» همسر سانادروک هم در بین آنان بود، دستگیر و اعدام شدند. پس از مرگ تاتائوس بر مدفن وی نمازخانه‌ای دایر کردند که در قرن هفتم میلادی، به یک کلیسای بزرگ تبدیل شد. برخی دیگر مدعی‌اند تاتائوس پس از حضور در این منطقه، برای خود کلیسایی ساخت که پس از قتلش توسط سانادروک، به آرامگاه او تبدیل شد. این کلیسا مرکز تجمع سالانه مسیحیان ارمنی است.

معماری کلیسای تادئوس مقدس

در میان کلیساهای ایران، کلیسای تادئوس را می‌توان نمونه توصیف کرد. استفاده از داستان‌های شاهنامه فردوسی برای تزئین این بنا، ابهت آن را دو چندان کرده است. نقش‌برجسته‌های کلیسا بسیار چشم‌نواز و در اوج زیبایی و ظرافت است.

مساحت کلیسای تادئوس مقدس مجموعا 6285 متر مربع است. با وجود این که کلیساهای ارامنه معمولا به صورت مستطیل ساخته شده‌اند، کلیسای تادئوس مقدس مربعی‌شکل است. در داخل کلیسا چند سنگ قبر به چشم می‌خورد. همچنین یک حوض سنگی نیز در محوطه داخلی کلیسا وجود دارد. در اطراف کلیسا 44 باب دیر ساخته شده که در گذشته محلی برای سکونت راهبان، محققان، نگهبانان کلیسا و نگهداری کتاب بوده است. دو حیاط شرقی و غربی در کلیسا ساخته شده است. کلیسا با دیوارهای بلندی که پنج برج دیده‌بانی نیم‌دایره‌ای در اطراف آن وجود دارد، محفوظ شده است. از این نظر می‌توان ان را با کلیسای «اچمیادزین» ارمنستان مشابه دانست و در حکم یک قلعه مقدس توصیف کرد.

بخش قدیمی‌تر کلیسا، در بخش شرقی آن، با سنگ‌های سیاه تراش‌خورده و بخش جدیدتر با سنگ‌های سفید، مشخص هستند. در سال 1391 میلادی (769 خورشیدی) زمین‌لرزه‌ای مهیب در این منطقه به وقوع پیوسته که بخش زیادی از ساختمان قدیمی کلیسا را نابود کرده است. در حال حاضر بخش‌هایی از اتاق‌ها، محراب و محوطه جلوی آن، از بنای قدیمی پا برجاست.

از بیرون کلیسا، دو گنبد زیبای 24 و 18 متری در بنا دیده می‌شود. همچنین نقش‌هایی از گل و بته، تصاویر انسانی، اشکال حیوانی و نقوش دیگر در بخش بیرونی دیده می‌شود.

در نزدیکی این کلیسا، بر فراز تپه‌ای در شمال آن، مقبره‌ای وجود دارد که به ساندخت منسوب است. تاریخ ساخت این بنا به 1813 میلادی (1192 خورشیدی) بر می‌گردد.

کلیسای تادئوس مقدس در طول عمر خود با بلایای طبیعی و حوادث سیاسی و اجتماعی متعددی روبرو بوده و بارها از سوی مهاجمان مورد هجوم و دستبرد قرار گرفته است. همین مساله آسیب‌های زیادی به آن وارد کرده و موجب شده در دوره‌های مختلف اقداماتی برای مرمت آن صورت گیرد. یکی از عمده‌ترین این مرمت‌ها، به سال 1813 میلادی بر می‌گردد، زمانی که عباس میرزا، ولیعهد شاه وقت ایران دستور مرمت این بنا و احداث ساختمان یادبود ساندخت را صادر کرد.

کلیسای تادئوس مقدس در کجا قرار دارد؟

کلیسا در جنوب شهر ماکو، شمال شرق چالدران و در نزدیکی جاده چالدران به قره‌ضیاءالدین، در منطقه‌ای به نام «سیه‌چشمه» قرار دارد. کلیسای تادئوس مقدس در یکی از مرتفع‌ترین مناطق استان آذربایجان غربی واقع است، از این رو انتخاب پاییز و زمستان برای بازدید از این اثر تاریخی، به دلیل برودت زیاد هوا، توصیه نمی‌شود. در روزهایی که مراسم آیینی مسیحیان در کلیسای تادئوس مقدس برگزار می‌شود، امکان حضور و بازدید برای غیر مسیحیان وجود ندارد.

ثبت جهانی کلیسای تادئوس

قره کلیسا یا کلیسای تادئوس به همراه دو کلیسای «زور زور» و «سنت استپانوس» در سال 2008 میلادی (1387 خورشیدی) در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است.

اطلاعات

نام	کلیسای تادئوس مقدس و سرگذشت پر فراز و نشیب آن
کشور	ایران
ناحیه	آذربایجان غربی
شهر	ماکو
نوع	تاریخی,دینی
ثبت	یونسکو,ملی