مسجد مهرآباد بناب، زیباترین جلوه هنر عصر صفوی

وجود کتیبه‌ای که بانیان و تاریخ دقیق ساخت مسجد مهرآباد را بیان می‌کند، یکی از بزرگ‌ترین ویژگی‌های این بنای تاریخی است.

نگاهی به تاریخچه بناب
مسجد مهرآباد که «مسجد جامع مهرآباد» نیز خوانده می‌شود، در شهر بناب در استان آذربایجان شرقی واقع است. نام بناب یادآور «کباب بناب» است، کباب خوشمزه ایرانی که امتحان کردن آن می‌تواند تجربه‌ای دلچسب و به یاد ماندنی برای هر گردشگر باشد، با این حال این شهر کهن و تاریخی، جاذبه‌های تاریخی و طبیعی فراوانی برای گردشگران دارد. این شهر با بیش از 100 هزار نفر جمعیت، در جنوب استان آذربایجان شرقی و 120 کیلومتری جنوب غربی شهر تبریز قرار دارد. طبق کشفیات به‌دست‌آمده در تپه‌های اطراف بناب، قدمت سکونت انسان در این مناطق به دوران ماقبل تاریخ بر می‌گردد و به احتمال زیاد در تمام دوره‌های بعد سکونت انسان در این منطقه پا بر جا بوده است. کاوش‌های ارتفاعات جنوبی گورستان‌های قره‌قشون نشان می‌دهد بناب در عصر صفوی (قرن شانزدهم میلادی) رونقی فراوان داشته است. وجود چندین اثر تاریخی از جمله حمام و مسجد مهرآباد در شهر بناب که از همین دوره بر جا مانده نیز موید همین موضوع است.
بر اساس آن چه در لغتنامه‌های فارسی آمده، بناب از دو کلمه «بن» و «آب» مشتق شده است. بدین ترتیب می‌توان این نام را «قعر آب» یا «ته آب» معنا کرد. این شهر در تابستان آب و هوای معتدلی دارد، ولی زمستان‌های آن شدیدا به سردی می‌گراید. رشته‌کوه سهند در نزدیکی شهر بناب، یکی از دیدنی‌های جذاب آن به شمار می‌رود. این شهرستان از شمال غرب با دریاچه ارومیه هم‌مرز است.

مسجد مهرآباد، تاریخچه و ویژگی‌ها
بر اساس کتیبه‌ای مرمرین که به خط ثلث نوشته شده، تاریخ دقیق ساخت مسجد مهرآباد 951 هجری قمری (1544 میلادی) است. این تاریخ مقارن با پادشاهی شاه تهماسب یکم است. وی از 1524 تا 1576 میلادی (930 تا 984 هجری قمری) بر ایران حکومت کرد و با 52 سال، طولانی‌ترین دوره حکومت در ایران را پس از ورود اسلام به نام خود ثبت کرد. وی در این مدت، درگیر جنگی طولانی با امپراتوری عثمانی شد و با اقداماتش، چهره‌ای مقتدر و مذهب‌دوست از خود بر جای گذاشت. گفته می‌شود او در نقاشی و خوشنویسی هم دستی داشته است... بر اساس این سنگ‌نبشته فردی به نام «بی‌بی‌جان خانم منصوربیگ» بانی ساخت مسجد مهرآباد بوده است. به نظر می‌رسد حمام تاریخی مهرآباد که روبروی این مسجد واقع شده، همزمان با آن تاسیس شده باشد. علاوه بر این چند مسجد دیگر نیز در همین دوره در بناب و مناطق اطراف آن ساخته شده که می‌توان مسجد میدان بناب (گزاوش) را شاخص‌ترین آن‌ها شمرد. نمای داخلی این مسجد کاملا شبیه مسجد مهرآباد است، هر چند کتیبه یا سندی که تاریخ ساخت آن را به دقت مشخص کند، یافت نشده است.

معماری مسجد مهرآباد بناب
شبستان مستطیل‌شکل مسجد در بخش جنوبی صحن اصلی قرار دارد. نکته حائز اهمیت درباره ساخت مسجد، ایجاد یک بالکن در آن است که احتمالا از ابتدا برای حضور بانوان مورد استفاده بوده است. 36 ستون چوبی در شش ردیف شش‌تایی با پایه‌های سنگی و سرستون‌های مقرنس‌کاری‌شده سقف چوبی بنا را استوار نگه داشته‌اند. شش تیرک سنگی وظیفه تقسیم وزن سقف روی ستون‌ها را بر عهده دارند. این ستون‌ها نمونه‌ای ستودنی از هنر دوره صفویه هستند و نظم و چیدمان آن‌ها بیانگر اوج دقت و ظرافت معماری این عصر است. بر سقف شبستان طرح‌های ترنج و گیاه به رنگ‌های آبی، سبز، زرد، قرمز و نارنجی نقاشی شده که در پس‌زمینه قهوه‌ای‌رنگ چوب‌های سقف به خوبی خودنمایی می‌کند. جالب این که پس از گذشت قرن‌ها، هنوز هم این نقوش تازگی خود را حفظ کرده‌اند و زنده و تازه مانده‌اند. هر کدام از ستون‌ها به شیوه‌ای جداگانه ایجاد شده‌اند و نمی‌توان نقش و شکل آن‌ها را یکسان در نظر گرفت. در جنوب شبستان محرابی قرار دارد و دو پنجره که نسبت به قدمت مسجد جدیدتر هستند، با شیشه‌هایی رنگی در دو طرف آن قرار گرفته‌اند. در هر کدام از بخش‌های غربی و شرقی بالکن نیز پنج پنجره تعبیه شده است.
نمای بیرونی مسجد نسبتا ساده است. یک مناره بلند که کاشی‌های آبی‌رنگ آن از دور خودنمایی می‌کند مهم‌ترین بخش نمای بیرونی به شمار می‌آید. مناره 14 متر ارتفاع و دو متر قطر دارد. راه‌پله‌ای با 33 پله تا بالای مناره کشیده شده است. ورودی اصلی مسجد در شرق آن واقع است. این ورودی به صحن اصلی راه دارد. از این بخش راه‌پله‌ای برای دسترسی به بالکن قابل مشاهده است.

ثبت ملی مسجد مهرآباد بناب
این اثر که در خیابان مطهری شهر بناب واقع است، در سال 1968 میلادی (1347 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.