به آسمان نگاه کن: ظرفیت‌های گردشگری نجوم در استان یزد

خیلی از گردشگران در روی زمین به دنبال زیبایی‌ها و دیدنی‌ها می‌گردند، در حالی که در خیلی جاها باید به آسمان نگاه کرد و زیبایی‌هایی را به نظاره نشست! افسوس که در دنیای مدرن، با زندگی شهرنشینی و آلودگی نوری موجود در مراکز زندگی انسانی، آسمان از یادها رفته است! استان کویری یزد با برخورداری از مناطقی بکر و زیبا، می‌تواند یکی از بهترین مقاصد برای گردشگرانی باشد که دوست دارند از زیبایی آسمانی صاف و پاکیزه استفاده کنند.

گردشگری نجوم، رویکردی نوپدید در گردشگری
آسمان پرستاره کویر که در افق با زمین پیوند خورده است، در سکوت شبانه، حس شاعرانگی هر انسانی را به غلیان می‌اندازد! این منظره همواره پیش چشم اجداد ما بوده است، ولی برای ما انسان‌های دوران مدرنیته که با زندگی در شهرها خو کرده‌ایم، غریب می‌نماید. با این اوصاف کویر را باید برای انسان سرگشته امروز، سرچشمه‌ای از معنا توصیف کرد... درک این واقعیت‌ها سبب شده گردشگری نجوم (Astronomical Tourism) حدودا از ابتدای قرن حاضر میلادی، توجهاتی روزافزون را به خود جلب کند. گردشگری نجوم در ادبیات جهانی گردشگری با عناوینی چون «پارک‌های آسمان تاریک» قرین است. در این رویکرد گردشگری، رصد ستاره‌ها و سیارات با چشم مسلح یا غیر مسلح در قالب تورهای تخصصی و عمومی صورت می‌گیرد. برگزاری رقابت‌ها و رویدادهای مرتبط با نجوم نیز یکی از وجوه گردشگری نجوم محسوب می‌شود.
کویر به خاطر آب و هوای خشک خود، نه تنها از آلودگی نوری تهی است، بلکه آسمانی غالبا بدون ابر دارد و رصدی کامل و بی‌دغدغه را ممکن می‌کند. این ویژگی‌ها آسمان کویر را به یکی از بهترین سوژه‌ها برای عکاسان نجومی تبدیل کرده است. ایران با برخورداری از کویرهایی گسترده، مقصدی ایده‌آل برای گردشگری نجومی محسوب می‌شود. پهنه وسیع بیابان و کویر در ایران و فعالیت بیش از 40 رصدگاه در سراسر خاک آن، فرصت را برای برگزاری تورهای نجومی و تقویت گردشگری نجوم فراهم آورده است.

ظرفیت‌های گردشگری نجوم در یزد
اگر بخواهیم در ایران یکی از استان‌های دارای بیشتری ظرفیت گردشگری نجوم را بر شماریم، بی‌تردید باید از یزد نام ببریم. استانی که 18 درصد از بیابان‌های ایران، معادل بیش از هفت میلیون هکتار را در خود جای داده است. در این استان مناطق مختلفی برای میزبانی از گردشگران نجوم قابلیت دارند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
•    کویر اردکان (سیاه‌کوه): ساختار این کویر مشابه نعل اسب است و از شمال غربی به جنوب شرقی شهر اردکان کشیده شده است؛
•    کویر ابرقو: ابرقو یا ابرکوه یکی از شهرهای تاریخی و دیدنی استان یزد است. کویر این منطقه بین دو رشته کوه قرار دارد. کویر تاغستان نیز در فاصله کمی از کویر ابرقو واقع شده است؛
•    کویر درانجیر: این کویر که گاهی دره‌انجیر نیز خوانده می‌شود، کویری بکر با ساختاری رسی و نمکی به شمار می‌آید. مساحت تقریبی کویر درانجیر به 1500 کیلومتر مربع می‌رسد.
همچنین کویر هرات و مروست با حدود 500 کیلومتر مربع مساحت و آب و هوایی که در بخش‌هایی از سال مرطوب می‌شود، کویر بهادران در جنوب شرق مهریز، کویر بهشت‌آباد که در مرز استان‌های یزد و کرمان واقع است و کویرهای ساغند، حاجی‌آباد و زرین‌آباد ظرفیت‌های زیادی برای گردشگری نجوم در استان یزد به وجود آورده‌اند.
از جمله مکان‌هایی که در سال‌های اخیر میزبانی خوبی از گردشگران نجوم به عمل آورده، کاروانسرای خرانق در شهرستان اردکان است. این کاروانسرا در دوره قاجاریه (قرن هجدهم) تاسیس شده و در سال 2023 میلادی به همراه 53 کاروانسرای دیگر با عنوان «کاروانسراهای ایرانی» در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. ساکنان قدیمی خرانق از وجود ابزارهایی رصدی در این کاروانسرا خبر می‌دهند. وجود چنین ابزارهایی نشان می‌دهد موقعیت مناسب کاروانسرا توجه دانشمندان و منجمان قدیمی را نیز به خود جلب کرده است. در اوایل دهه 2000 میلادی (1380 خورشیدی) طرحی برای گسترش گردشگری نجوم در این کاروانسرا به اجرا درآمد و نام آن را در میان علاقمندان به نجوم آماتوری شهره کرد. بهاباد در جنوب شرقی استان یزد نیز دیگر مرکز گردشگری نجوم در منطقه محسوب می‌شود. این شهرستان را جزء تاریک‌ترین مناطق رصدی شرق آسیا دسته‌بندی می‌کنند که به خاطر آسمانی غالبا صاف و بدون غبار، از شرایط مناسبی برای رصد شبانه برخوردار است.