آبان، فصل انار در یزد

اگر قصد دارید در آبان‌ماه (اواخر اکتبر و اوایل نوامبر) به یزد سفر کنید، باید به حسن انتخاب شما تبریک بگوییم! زیرا هم مقصدی عالی انتخاب کرده‌اید و هم زمانی را برای سفر برگزیده‌اید که یزد بهترین آب و هوا را دارد. ولی آن چه بیشتر شایسته تحسین است، انتخاب فصلی است که انارهای آب‌دار یزد رسیده است و می‌تواند شما را با طعم‌های ترش و شیرین خود شگفت‌زده کند!

انار، میوه‌ای خوشمزه و متفاوت
انار میوه‌ای خاص است که از درخت‌هایی کوچک (در برخی نوع‌ها ارتفاع درختان به بیش از پنج متر می‌رسد) حاصل می‌شود و دانه‌هایی سرخ یا سفید دارد، گاهی هم رنگ دانه‌ها بین این دو یا مخلوطی از آن است. درخت انار عمر طولانی دارد و برخی انواع آن بی‌ثمر است، ولی به دلیل زیبایی و سایه‌گستری، پرورش داده می‌شود. با وجود آن که درخت انار در گستره‌ای از کوه‌های هیمالیا تا ترکیه می‌روید، ولی مرغوب‌ترین نوع انار در ایران رشد می‌کند. ایران با تولید بیش از یک میلیون تن انار در سال، جزء برترین تولیدکنندگان این میوه در سطح جهان است. بیش از 91 هزار هکتار از باغات ایران به کشت انار اختصاص دارد. برداشت ارقام مختلف انار از میانه شهریور (ابتدای سپتامبر) آغاز می‌شود و تا اواخر آبان (اوایل نوامبر) ادامه دارد.
این میوه نزد ایرانیان بسیار محبوب است و حتی به اساطیر و داستان‌های کهن آن نیز راه یافته است. ایرانیان انار را میوه بهشتی لقب داده‌اند و برای آن احترام قائلند. این میوه در ایران باستان نمادی از باروری و برکت بود، زیرا یک میوه در دل خود صدها دانه داشت که هر کدام می‌توانست به یک درخت تبدیل شود و زایش هزاران دانه دیگر را به همراه آورد. راه یافتن انار به سفره‌های یلدایی (مراسم نخستین شب زمستان) را هم باید به دوران باستان و نگاه ایرانیان به این میوه نسبت داد. تمام بخش‌های درخت انار، از میوه، پوست میوه، ریشه، دانه‌ها، برگ، گل و پوست درخت، خواص درمانی دارد و در طب سنتی ایرانی مورد استفاده است. شکل خاص غنچه و گل انار و شباهت آن به آتشدان، به عنوان یکی از دلایلی خوانده می‌شود که آن را در میان زردشتیان تقدس بخشیده است. نماد گل انار در نقش‌نگاره‌های تخت جمشید قابل مشاهده است. عارفان نیز انار را مظهری از وحدت در عین کثرت می‌دانند و معتقدند یکپارچگی این میوه در عین گوناگونی دانه‌ها و ساختار آن، نمادی از بنیان هستی است.

ویژگی‌های خاص انار یزد
انار تقریبا در تمام استان‌های ایران می‌روید، ولی از این میان، استان‌های فارس، یزد، اصفهان و مرکزی انارهای مرغوب‌تری دارند. در استان یزد شهرستان‌های میبد، یزد، تفت و ابرکوه به عنوان قطب تولید انار شناخته می‌شوند. شهرستان یزد با برخورداری از 976 هکتار سطح زیر کشت، بزرگ‌ترین تولیدکننده استان به شمار می‌آید. «ملس یزدی»، «شیرین شهوار»، «زاغ عقدا»، «گل تفت» و «سریزد مهریز» به عنوان مهم‌ترین ارقام انار در استان یزد شمرده می‌شود. گستردگی سطح کشت و گوناگونی ارقام انار در یزد نشان‌دهنده پیشینه دراز و دانش تاریخی پر بار مردم این استان در تولید این محصول است. در هر هکتار از اراضی استان، 10 تا 15 تن انار حاصل می‌شود، ولی میزان تولید این محصول تا 50 تن به ازای هر هکتار نیز ثبت شده است. در سال‌های اخیر باغ‌داران یزدی با وجود خشکسالی‌های گسترده موفق شده‌اند با استفاده از فنون نوین کشاورزی و کنترل عوامل خسارت‌زا، میزان و کیفیت محصول خود را افزایش دهند.
به طور کلی انار یک میوه گرمسیری و نیمه‌گرمسیری است و بومی ایران محسوب می‌شود. به عقیده کشاورزان هر چه اختلاف دمای روز و شب بیشتر باشد، انار بهتری حاصل می‌شود؛ عاملی که در مناطق مختلف ایران، خصوصا مناطق کویری قوت بیشتری دارد. البته اختلاف دما تهدیداتی هم برای محصول ایجاد می‌کند، از جمله این که موجب ترک‌خوردن میوه می‌شود و آن را برای آلوده شدن به آفتی به نام «کرم گلوگاه» مهیا می‌کند. کشاورزان در طول قرن‌ها آموخته‌اند که برخی ارقام میوه را پیش از رسیدن بچینند و برخی دیگر را که دیرتر می‌رسند، با حذف میوه‌های ترک‌خورده از آفات در امان نگه دارند. بخشی از انارهای تولیدشده در یزد به صادرات اختصاص پیدا می‌کند و بخشی دیگر برای فرآوری و تولید محصولاتی همچون رب، ادویه و کنسانتره اختصاص می‌یابد.
در فصل برداشت انار، شهرهای مختلف استان یزد میزبان جشنواره‌های مختلفی برگزار می‌شود. این جشنواره‌ها به عنوان شکرانه‌ای برای برداشت این محصول است که به نوعی شکل به‌روزتر آیین‌های کهن است و در باورهای قدیمی مردم ریشه دارد. هر چند حضور در یزد و بازدید از جاذبه‌های بی‌نظیر تاریخی آن تجربه‌ای به‌یادماندنی است، ولی بهتر است این حضور را با بازدید از باغ‌های انار و طعم انار یزد مزین کنید تا به‌یادماندنی‌تر و خوشمزه‌تر شود!