خانه لاری‌ها، عمارتی قدیمی در شهر یزد

فهادان، به عنوان یکی از قدیمی‌ترین محله‌های یزد، بناهای تاریخی زیادی در خود دارد. خانه لاری‌ها یکی از این بناهاست که به دوره قاجار (1796 تا 1925 م.) مربوط می‌شود. تاجری معروف به نام حاج محمد ابراهیم لاری این عمارت را بنا کرده است. وی از اهالی شهر لار استان فارس بوده که در قرن هجدهم میلادی به یزد آمده‌ است. مدرسه ضیائیه یا زندان اسکندر، بقعه 12 امام و برج و باروی یزد، از دیگر آثار تاریخی محله فهادان، در نزدیکی این خانه قرار دارد.

تاریخچه خانه لاری‌ها

تاریخ ساخت بنا به سال 1869 م. بر می‌گردد. حاج ابراهیم لاری، سازنده این بنا، تا اواخر حکومت پهلوی اول (حوالی سال 1941 م.) در این خانه سکونت داشته است. پس از مرگ او، به دلیل اختلافات میان وارثان، خانه به مدت 50 سال متروکه ماند. در این سال‌ها، خانه لاری‌ها به عنوان خانقاهی برای درویشان مورد استفاده قرار می‌گرفت. ولی پس از انقلاب 1979 م. اقداماتی برای تملک خانه صورت گرفت.

نهایتا در سال 1984 م. اداره میراث فرهنگی یزد مدیریت عمارت را در دست گرفت و اقدامات لازم برای مرمت آن را آغاز کرد. در حال حاضر بخشی از عمارت به عنوان موزه اسناد و بخشی دیگر به عنوان بخش اداری اداره میراث فرهنگی مورد استفاده قرار گرفته است.

تزئینات خانه لاری‌ها یزد

معماری خانه لاری‌ها

بادگیر که یکی از اجزای خانه‌های کویری به شمار می‌رود، در این بنا هم به چشم می‌آید. این خانه در زمینی به مساحت 1700 متر مربع با زیربنایی نزدیک به 1200 متر مربع ساخته شده است. در ساخت خانه لاری‌ها خشت، گل، آجر، کاه، ساروج و گچ به کار رفته است. دو ورودی منزل در غرب و شمال آن قرار دارد که در غربی، ورود اصلی بنا محسوب می‌شود. این ورودی با یک هشتی ساخته شده و به حیاط اصلی راه دارد.

همان طور که در دیگر خانه‌های ساخته‌شده بر اساس اصول معماری ایرانی مشاهده می‌شود، عمارت لاری‌ها دو قسمت اندرونی و بیرونی دارد. سه حیاط در عمارت به چشم می‌خورد که یکی از آن‌ها، در قسمت شمال شرق واقع است و از دو حیاط دیگر جداست. ورودی این حیاط، مستقل است.

حیاط میانی کوچک‌تر از حیاط اصلی است. در میانه حیاط اصلی و حیاط میانی، یک هشتی وجود دارد. یک اتاق هفت‌دری در شمال غربی و یک اتاق پنج‌دری و یک اتاق سه‌دری در شمال شرق حیاط میانی ایجاد شده است. دیوار تراش‌خورده روبروی اتاق هفت‌دری، بسیار دیدنی است.

حیاط اصلی خانه در غرب آن قرار گرفته است. در میان آن حوضی زیبا ساخته شده است و روی آن تختی دیده می‌شود. این بخش از عمارت را اصطلاحا به عنوان «غروب‌نشین» یا «سایه‌نشین» می‌شناسند. در روزهای گرم تابستان، این قسمت محل استراحت اهالی منزل بوده است.

در چهار جهت حیاط اصلی، ساختمان‌ها و اتاق‌هایی به چشم می‌خورد. در مجموع 22 اتاق در این عمارت ساخته شده که اغلب با آینه‌کاری تزئین شده‌اند. یکی از اتاق‌های بخش شرقی که به اتاق آینه مشهور است، زیباترین قسمت عمارت محسوب می‌شود.

قسمت‌های جنوبی که تابش آفتاب به آن کمتر است، برای سکونت در فصل تابستان و قسمت‌های شمالی که نور و گرمای خورشید را بیشتر جذب می‌کند، برای فصل زمستان کاربرد داشته است. بخش جنوبی ایوانی بزرگ و بادگیری بلند دارد. بادگیرهای کوچکی نیز در این قسمت ایجاد شده است که کار آن‌ها، تهویه هوا و خنک کردن فضای درون عمارت است. ارتفاع زیاد ایوان جنوبی باعث می‌شود سایه آن در اتاق‌ها بیافتد و شدت تابش خورشید کمتر شود.

در بخش شرقی مطبخ واقع شده است. این قسمت از بنا در پاییز مورد استفاده قرار می‌گرفت. در بهار نیز اهالی به بخش غربی عمارت می‌رفتند.

یک سرداب پایین‌تر از سطح خانه لاری‌ها که زیر ایوان قرار دارد و با چند پله به حیاط متصل است، محلی برای نگهداری مواد غذایی مانند گوشت و حبوبات فراهم کرده است. سقف ایوان به شکل طاق است و با نی و گچ پوشانده شده است. این شکل معماری به «طاق تویزه» شهرت دارد. حتی سرداب این عمارت نیز دارای تزئینات است. دو شمسه رنگی (نقش تزئینی شبیه خورشید) برای زیبا شدن سرداب، تعبیه شده است. گاهی در روزهای گرم تابستان، اهالی خانه به دلیل خنک‌تر بودن هوای سرداب، به آن پناه می‌آوردند.

نقاشی‌ها و شیشه‌های رنگی زیبای خانه لاری‌ها

حیاط سوم که نسبت به دو حیاط دیگر کوچک‌تر است، تنها یک اتاق دارد. احتمالا این حیاط محیطی برای کناره گرفتن اعضای خانواده از دیگران و محیطی آرام برای استراحت بوده است.

ثبت ملی خانه لاری‌ها

خانه لاری‌ها در سال 1996 میلادی (1375 خورشیدی) به عنوان یکی از آثار ملی در فهرست میراث فرهنگی ایران به ثبت رسیده است.

اطلاعات

نام	خانه لاری‌ها، عمارتی قدیمی در شهر یزد
کشور	ایران
ناحیه	یزد
شهر	یزد
نوع	تاریخی
ثبت	ملی