برج خلعت‌پوشان تبریز و مراسمی سنتی که در آن برگزار می‌شد
برج خلعت‌پوشان تبریز و مراسمی سنتی که در آن برگزار می‌شد
شهر تبریز در طول تاریخ، یکی از شهرهای مهم ایران بوده است. این شهر در دوره‌های مختلف، از جمله بخشی از حکومت صفویه (قرن شانزدهم میلادی) و بخشی از قاجاریه (قرن نوزدهم میلادی) پایتخت ایران بود. در زمان حکومت قاجار، پس از برگزیده شدن تهران به عنوان پایتخت، تبریز اهمیت خود را حفظ کرد و به عنوان محل استقرار ولیعهد انتخاب شد. جایگاه مهم سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تبریز سبب شده بناهای تاریخی زیادی نیز در آن به جا بماند که برج خلعت‌پوشان یکی از همین بناهاست. به عقیده کارشناسان، ساخت این بنا که یکی از قدیمی‌ترین برج‌های تبریز به شمار می‌آید، به دوره صفویه مربوط می‌شود.
این بنا با الهام از طرح مشهور هشت‌بهشت و با اصول معماری ایرانی ساخته شده است. در معماری ایران طرح هشت‌بهشت را «9 بخشی» نیز می‌نامند. در این شیوه، سازماندهی ساختمان به صورت متمرکز و برونگرا انجام می‌شود.
معماری و ویژگی‌های برج خلعت‌پوشان
این بنا پلانی 16 ضلعی دارد که به صورت دایره‌ای با قطر 9.5 متر، آرایش یافته‌اند. ساختمان به شکل منشوری بلند در سه طبقه ساخته شده است. راه‌پله مدور بنا که برای صرفه‌جویی بیشتر در استفاده از فضا به این شکل ساخته شده، یکی از جذاب‌ترین قسمت‌های آن به شمار می‌آید. این راه‌پله در قسمت شمال شرقی بنا واقع است.
سقف هر کدام از طبقات بنا شکل مخصوصی دارد: سقف طبقه اول گنبدی‌شکل است، ولی سقف طبقه دوم که به مرور دچار تخریب شده بود، در حال حاضر با تیرآهن محکم شده است. طبقه سوم که برای اجرای آیینی به نام «خلعت‌پوشان» به کار گرفته می‌شد، سقف ندارد. طبقه سوم دیواری با کنگره‌های دندانه‌دار دارد. نگهبانان در صورتی که برج مورد هجوم قرار می‌گرفت، می‌توانستند از این کنگره‌ها برای پرتاب تیر و نیزه به سوی مهاجمان استفاده کنند.
هر 16 وجه بنا، طاق‌نماهایی مخصوص دارد. طاق‌نماهای چهار جهت اصلی، به صورت جناغی است ولی 12 طاق‌نمای دیگر کوچک‌تر هستند و تزئیناتی از آجر و کاشی سیاه‌رنگ و آبی‌رنگ دارند. معماران به این شکل خاص ساخت طاق‌نما که به صورتی قائم و بدون پنجره میان سرستون و لبه بام اجرا می‌شود، «اسپر» می‌گویند.
کاربرد برج خلعت‌پوشان چه بود؟
در حال حاضر برج خلعت‌پوشان در اختیار دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز قرار دارد و برای فعالیت‌های پژوهشی و آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرد، ولی در گذشته، محل استقرار کارگزاران حکومتی بوده است. برگزاری مراسم «خلعت‌پوشان»، یکی از مهم‌ترین کاربردهای این برج به شمار می‌رود؛ مراسمی که ریشه نام برج نیز در آن نهفته است.
در این مراسم ولیعهدان حکومت قاجار، هدایایی به خدمتکاران حکومتی اهدا می‌کردند. در مراسم خلعت‌پوشان، ابتدا ولیعهد که در تبریز استقرار داشت، در محوطه برج جلوس می‌کرد. سپس افرادی که قرار بود با دریافت خلعت یا انعام، مورد تقدیر قرار گیرند، در مقابل برج به صف می‌ایستادند. خلعت شامل لباسی فاخر و شمشیر و حمایلی جواهرنشان بود. ولیعهد برای تقدیر از خدمتکاران، شال و عبای ترمه نفیسی را به دوش آنان می‌انداخت و شمشیر مرصع به کمرشان می‌بست.
خدمتکارانی که مورد مرحمت ولیعهد قرار گرفته بودند، پس از دریافت هدایا به صورت دسته‌جمعی به سوی محل اقامت ولیعهد در عالی‌قاپو (استانداری امروزی) به راه می‌افتادند. در زمان ورود، آنان ابتدا به زانو می‌نشستند و به نشانه احترام، ورودی را بوسه می‌زدند و منتظر می‌ماندند تا صاحب‌منصبان در این محل حضور یابند. در نهایت نیز افرادی که خلعت دریافت کرده بودند، تمام مهمانان حاضر در مراسم را به مهمانی دعوت می‌کردند.
آخرین باری که مراسم خلعت‌پوشان در این برج برگزار شده به سال 1912 میلادی (1291 خورشیدی) باز می‌گردد. در آن زمان احمدشاه بر ایران حکومت می‌کرد. وی خلعتی برای صمدخان شجاع‌الدوله مراغه‌ای که حاکم آذربایجان بود، فرستاد.
برج خلعت‌پوشان در کجا قرار دارد؟
برج خلعت‌پوشان در پنج کیلومتری مرکز شهر تبریز و در کنار رودخانه‌ای به نام «مهرانه» ساخته شده است. این برج داخل دره‌ای سرسبز قرار دارد و بازدیدکنندگان آن می توانند علاوه بر مشاهده زیبایی بنا، از زیبایی‌های طبیعی و بصری اطراف آن نیز بهره ببرند.
بر اساس سفرنامه‌ها و متون تاریخی، برج خلعت‌پوشان در گذشته در استخر بزرگی احاطه شده بود و ورود به آن از مسیر یک پل صورت می‌گرفت. این کار امنیت این مکان را بالاتر می‌برد و به کارگزاران حکومتی اجازه می‌داد دسترسی به این مکان را کنترل کنند. در حال حاضر از این استخر بزرگ خبری نیست و محوطه اطراف برج به صورت پیاده‌راه درآمده است.
ثبت ملی برج خلعت‌پوشان تبریز
این اثر در سال 1998 میلادی (1377 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
| نام | برج خلعت‌پوشان تبریز و مراسمی سنتی که در آن برگزار می‌شد |
| کشور | ایران |
| ناحیه | آذربایجان شرقی |
| شهر | تبریز |
| نوع | تاریخی |
| ثبت | ملی |
جاذبه‌های گردشگری و اماکن
Choose blindless
کوری سرخ کوری سبز کوری آبی قرمز به سختی دیده می شود سبز به سختی دیده می شود آبی به سختی دیده می شود تک رنگ تک رنگ خاصتغییر اندازه فونت:
تغییر فاصله کلمات:
تغییر ارتفاع خط:
نوع ماوس را تغییر دهید: