مسجد وکیل شیراز، نمایشی از اوج زیبایی یک مسجد

مساجد در شهرهایی که در ایران پس از اسلام گسترش پیدا کردند، جایگاه مهمی داشتند. مساجد در این شهرها نه تنها محل برگزاری مراسم و آیین‌های مذهبی به شمار می‌رفت، بلکه پایگاهی برای انجام امور اجتماعی و فرهنگی نیز بود. به همین خاطر در ساخت و طراحی مسجد، بیشترین دقت صرف می‌شد تا هم این بنا محکم و زیبا باشد و هم در محلی قرار گیرد که دسترسی همه شهروندان به آن ممکن شود. علاوه بر این‌ها مساجد اصلی شهر وسعتی داشتند که بتوانند پذیرای جمعیتی زیاد باشند. مسجد وکیل شیراز که یکی از بناهای ساخته‌شده در دوره زندیه (اواخر قرن هجدهم) است، همه این ویژگی‌ها را در خود دارد و به همین دلیل یکی از مساجد شاخص ایران به شمار می‌رود.

قرار گرفتن مسجد در کنار مراکزی مثل بازار و حمام وکیل و ارگ کریم‌خانی که مراکز اصلی خدمات اجتماعی و حکومتی به شمار می‌رفت، اهمیت آن را مضاعف کرده است. این مسجد از طریق یک کوچه کوتاه به بازار وکیل متصل است. البته در جهات دیگر نیز ورودی‌های برای مسجد تعبیه شده تا هر کس از هر جهتی بتواند به ساختمان اصلی آن دسترسی پیدا کند. تاریخ ساخت مسجد به سال 1187 هجری قمری (1773 میلادی) بر می‌گردد.

ویژگی‌ها و معماری مسجد وکیل

مساحت مسجل وکیل نزدیک 11 هزار متر مربع است که 8660 متر مربع آن، زیربنای ساختمان مسجد به شمار می‌آید. ابعاد بیرونی بنا حدود 120 در 80 متر است. زیبایی بنا و تزئینات مسجد وکیل در اوج است.

در ورودی مسجد دو لنگه در به ارتفاع هشت متر ایجاد شده است. پس از عبور از یک هشتی زیبا که به کاشی‌های گل و بته مزین است، به حیاط مسجد وارد می‌شوید.

مسجد حیاطی وسیع با حوضی مستطیلی‌شکل و دراز دارد. این حوض، در میانه حیاط واقع است. دو ایوان متقارن در جنوب و شمال حیاط به چشم می‌خورد. در شرق و غرب حیاط ایوانی وجود ندارد، از این رو ساختار مسجد را می‌توان یک بنای دو ایوانه دانست.

کف حیاط را با سنگ پوشانده‌اند، البته این کف‌پوش جدید است و در مرمت دوره معاصر، نصب شده است. بر خلاف بناهای مشابه، هیچ باغچه و درختی در محیط حیاط وجود ندارد، بنابراین عظمت حیاط بیشتر نمایان می‌شود و کاشی‌کاری زیبای نمای بیرونی خودنمایی بیشتری دارد.

کاشی‌های هفت‌رنگ درگاه ورودی و دو ایوان مسجد، مشابه است. طرح اصلی استفاده‌شده در این کاشی‌کاری، به «درخت زندگی» موسوم است. این طرح به کاشی‌های مربعی‌شکل استفاده شده در نما، نمایی موزون بخشیده است.

ایوان جنوبی به شبستانی زیبا متصل است، شبستانی که با 48 ستون یکپارچه و ابعاد 75 در 26 متر، یکی از نمادهای شهر شیراز محسوب می‌شود. طاق‌هایی آجری هر کدام از ستون‌های مجاور را به هم وصل کرده است. ستون‌ها یکپارچه‌اند و بدنه آن‌ها به شکل مارپیچ تزئین شده است. یکسان بودن رنگ ستون‌ها و سقف، هماهنگی چشم‌نوازی در بنا به وجود آورده است. آجرکاری مهم‌ترین هنر به کار رفته در اجرای سقف به شمار می‌آید. البته سقف قسمتی که مستقیما از ایوان جنوبی تا محراب مسجد امتداد دارد، با کاشی هفت‌رنگ شیرازی تزئین شده است. این قسمت به یک دالان شباهت دارد و افرادی را که به مسجد وارد می‌شوند، به نوعی برای رسیدن به محراب، هدایت می‌کند.

در قسمت شمالی مسجد طاق بلندی ساخته شده که از نظر معماری، بسیار با ارزش است و پهنای دهانه آن به 20 متر می‌رسد. این طاق زیبا به طاق مروارید شهرت دارد و در پیرامون آن، آیاتی از قرآن با خط ثلث، به شکلی هلالی نوشته شده است. دو گلدسته، هر کدام با ارتفاعی برابر 20 متر بر بالای این طاق نمایان هستند.

در شرق و غرب حیاط نیز طاق‌هایی دیده می‌شود که با کاشی تزئین شده‌اند. در هر دو سمت حیاط، تعداد این طاق‌ها 11 تاست. شبستانی زمستانی در پشت رواق ضلع شرقی واقع است که طول آن به 25 متر و عرضش به 20 متر می‌رسد. سقف آجری این شبستان با 12 ستون استوار شده و پنج متر ارتفاع دارد.

منبری در مسجد وکیل وجود دارد که به صورت یک‌تکه با سنگ مرمر ساخته شده است. این منبر بلند، 14 پله دارد و در بالای آن یک صندلی به چشم می‌خورد. در دوره زندیه چنین منبرهایی به تعداد زیاد ساخته شد. بر اساس برخی نقل قول‌ها، برای ساخت منبر مسجد وکیل، سنگی بزرگ از مراغه به شیراز منتقل شده است.

ثبت ملی مسجد وکیل شیراز

در سال 1932 میلادی (1311 خورشیدی) این اثر زیبا به عنوان یکی از آثار ملی ایران در فهرست میراث فرهنگی آن ثبت شد.

اطلاعات

نام	مسجد وکیل شیراز، نمایشی از اوج زیبایی یک مسجد
کشور	ایران
ناحیه	فارس
شهر	شیراز
نوع	تاریخی
ثبت	ملی