خانه بهنام، خانه‌ای تاریخی با نمایی چشم‌نواز

محله مقصودیه تبریز یکی از محلات قدیمی این شهر به شمار می‌رود که در آن، خانه‌ها و آثار تاریخی قدیمی زیادی وجود دارد. یکی از این خانه‌ها به «خانه بهنام» مشهور است. این خانه به فردی به نام «بهنام گنجه‌ای» تعلق داشته و به همین دلیل به خانه بهنام مشهور شده است.

محله مقصودیه تبریز

این محله تاریخی در زمان حکومت آق‌قویونلوها تاسیس شده است. نام محله برگرفته از نام «مقصودبیگ»، پسر اوزون حسن، سلطان آق‌قویونلوهاست. ابونصر اوزون حسن آق‌قویونلو (اوزون حسن به معنای «حسن دراز» یا «حسن بلند» است) یکی از سلاطین مقتدر سلسله آق‌قویونلوها بود، ولی این امپراتوری مدتی دراز عمر نکرد. اوزون حسن سلطنت خود را در سال 1453 میلادی (832 خورشیدی) به مرکزیت دیاربکر عراق آغاز کرد و در سال 1471 میلادی (850 خورشیدی) تبریز را پایتخت خود قرار داد. وی در ششم ژانویه 1478 میلادی (16 دی 856 خورشیدی) درگذشت. محله مقصودیه در زمان پایتختی تبریز در حکومت آق‌قویونلوها بنا شد.

علاوه بر خانه بهنام، خانه گنجه‌ای‌زاده، خانه سلماسی، خانه استاد شهریار، خانه قدکی، خانه حیدرزاده و خانه نیکدل نیز در این محله قرار دارند. محله مقصودیه در مرکز منطقه شهری کنونی تبریز قرار دارد و حضور در آن با توجه به کثرت آثار تاریخی‌اش، فرصت بازدید همزمان از چندین اثر را فراهم می‌آورد.

تاریخچه خانه بهنام

به نظر می‌رسد بنای اولیه این منزل در سال‌های پایانی دوره زندیه و اوایل قاجاریه (اواخر قرن هجدهم) شکل گرفته باشد، اما قدر مسلم این است که خانه، در زمان ناصرالدین‌شاه (نیمه دوم قرن نوزدهم) بازسازی شده و بنایی که امروز مشاهده می‌‌شود، به وجود آمده است. تزئینات بنا که شامل نقاشی‌های مختلف است، به همین دوره مربوط می‌شود.

این خانه در کنار چهار خانه تاریخی دیگر که در مجاورت آن قرار دارند، به عنوان بخشی از دانشگاه هنر تبریز مورد استفاده است.

ویژگی‌ها و معماری خانه بهنام

خانه بهنام در زمینی به مساحت حدود 900 متر مربع ساخته شده است. طراحی کلی این خانه مانند دیگر خانه‌های قدیمی ایرانی، دارای دو بخش اندرونی و بیرونی است. در طراحی ساختمان بخشی برای سکونت ساکنان در فصول سرد سال و بخشی برای سکونت در فصول گرم سال طراحی شده است. از آن جا که اوقات سرد سال در تبریز طولانی‌تر است، بخش قشلاقی ساختمان وسعت بیشتری دارد.

نمای ساختمان با آجرکاری‌های عظیم خود، چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند. این نما با گچ‌بری‌ها و کاربندی‌های آجری، با آرایش درها و پنجره‌ها هماهنگ شده و بسیار چشم‌نواز است.

ورودی خانه با یک هشتی به حیاط باغچه‌دار ختم می‌شود. پنجره‌های بنا با شیشه‌های رنگارنگ خود، یکی از مناظر زیبایی است که از حیاط خودنمایی می‌کند. این پنجره‌ها رو به شمال و جنوب باز می‌شوند.

در قسمت جنوبی اقامتگاه تابستانی، ایوان ستون‌دار بلندی ساخته شده است که ارتفاع آن با ارتفاع اقامتگاه تابستانی، همسان است. در دو طرف این اقامتگاه نیز اتاق‌هایی به چشم می‌خورد.

استفاده از نگارگری برای تزئین محیط داخلی خانه، یکی از ویژگی‌های قابل توجه آن است. اخیرا در جریان عملیاتی که برای مرمت خانه بهنام صورت گرفته بود، چند نگارگری ایرانی فرسکو کشف شد. این نوع نگارگری بیشتر در دوره رنسانس مورد استفاده قرار می‌گرفت و اغلب چند نقاشی مرتبط به هم را شامل می‌شد. وجود چنین نگاره‌ای نشان می‌دهد صاحبان و طراحان خانه بهنام به تزئینات مرسوم در طراحی خانه‌های اروپایی نگاه ویژه‌ای داشته‌اند. نقاشی‌های زیبایی در دیوار و سقف اقامتگاه تابستانی مشاهده می‌شود. در قسمت جنوبی نیز تراس تابستانی با ستون‌هایی که سرستون‌های گچی دارند، قرار گرفته است.

در زیر اقامتگاه تابستانی، حوضخانه‌ای با سقفی گنبدی‌شکل قرار دارد. زیرزمین با وسعتی قابل توجه ساخته شده و رعایت تناسبات معماری و استفاده از طاق‌ها و گنبدها در آن، قابل توجه است.

بخش اندرونی خانه در شمالی‌ترین قسمت آن واقع است. در شرق و غرب اندرونی اتاق‌هایی مشرف بر حیاط اندرونی وجود دارند. این بخش به خاطر آن که تابش نور خورشید به آن بیشتر بود، برای اقامت ساکنان در فصول سرد سال مورد استفاده قرار می‌گرفت.

ثبت ملی خانه بهنام

خانه بهنام در سال 1997 میلادی (1376 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

اطلاعات

نام	خانه بهنام، خانه‌ای تاریخی با نمایی چشم‌نواز
کشور	ایران
ناحیه	آذربایجان شرقی
شهر	تبریز
نوع	تاریخی
ثبت	ملی